منابع طبیعی

افزایش جمعیت، میزان تقاضا را برای منابع طبیعی بالا می برد و هر محیطی که منشأ این منابع است، تأثیر می گذارد. منابع طبیعی مواد خام مورد نیاز انسان هاست. گروه اول بطور عمده از جانداران تشکیل شده و قابل جایگزینی است. مثل محصولات دامی،‌درختان ، نخ و پشم ، گروه دوم موادی هستند که در صورت تمام شدن یا قابل جبران نیستند یا زمان لازم برای جایگزینی آنها به قدری طولانی است که عملاً تجدید شدنی محسوب نمی شوند. مثل : سوخت های فسیلی (نفت‌، گاز طبیعی،‌زغال سنگ) و معادن فلزات.
تأثیر انسان بر محیط خود بسیار وسیع است. آلودگی هوا، آلودگی آب، افزایش زباله ، نابودی گیاهان و جانوران و نیز تخریب لایه ی اوزون مثال هایی از نتیجه ی فعالیت های انسان است. که باعث آسیب طبیعت گردیده است.

حفظ محیط زیست :

حفاظت محیط زیست به معنی تلاش برای دستیابی به توازن میان استفاده از منابع طبیعی و حفظ آنها برای آینده است. حفظ ذخایر زیرزمینی، منابع آب، مصرف صحیح انرژی و حفاظت از گیاهان و جانوران مثال هایی در این مورد هستند.
حمایت از تنوع موجودات زنده زمین مورد توجه پژوهشگران قرار دارد. گسترش شهرها، شهرک ها وآبادی ها . زیستگاه های طبیعی جانداران آن مناطق را از بین می برد. علاوه بر آن آلودگی زمین، آب ، خاک و هوا و زندگی سایر جانداران اثر می گذارد. دود حاصل از اتومبیل ها و کارخانه ها باعث نابودی درختان می شود و گوناگونی زیستی را تهدید می کند.
گوناگونی زیستی جنگل ها انبوه مناطق گرمسیری که در مناطق استوایی زمین قرار دارند. از سایر مناطق بیشتر است. دو سوم از انواع مختلف موجودات زنده در این جنگل ها که آن ها را جنگل های پر باران استوایی می نامند. زندگی می کنند. متأسفانه این گوناگونی در حال حاضر در حال تهدید است. هر روز ، مناطق وسیعی از این جنگل ها برای توسعه زمین های کشاورزی، چرانیدن دام ها و استفاده از چوب درختان جنگلی از بین می رود.اگر این جنگل زدایی با همین سرعت ادامه یابد. در ۲۵ سال آینده، حداقل نیمی از موجودات زنده زمین منقرض می شود،‌یعنی از کره زمین محو می گردد.

آلودگی هوا :

معمولاً آلودگی وقتی بوجود می آید که چیزهایی که نباید در محیط باشد وارد آن می شود.

آلودگی هوا یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی ماست. اگر چه همواره برخی از اتفاقات طبیعی مثل آتش فشان ها باعث آلوده شدن هوا بوده اند، اما در گذشته، طبیعت این فرصت را داشته است که به ترمیم خرابی ها بپردازد و محیط خود را تصفیه نماید. امروزه هم پدیده های طبیعی مواد آلوده ای را که در هوا رها می شود. پخش کرده و رقیق می کنند. گاهی نیز ان ها را به صورت های مختلف وارد آب یا خاک می نمایند ولی چون قدرت تصفیه ی طبیعت محدود است. در اغلب موارد نبرد با آلودگی های هوا ناکام می ماند.
ذرات گرد و غبار و دود حاصل از سوختن ناقص از سوخت های فسیلی اثرات مختلفی بر زندگی انسان دارند. از جمله کاهش میزان رسیدن نورخورشید به زمین، کاهش رشد گیاهان، فرسودگی ماشین آلات و کاهش عمر و کارایی آنها و ایجاد مشکلات تنفسی

باران اسیدی :

همه ساله میلیون ها تن گازهای اسیدی از نیروگاهها، وسایل نقلیه و کارخانه ها تولید می شود. این گازها را با خود به زمین می آورند و موجب آسیب های فراوانی می شوند. نابود شدن جنگل ها،‌آلوده شدن آب ها، و تخریب ساختمان ها از جمله : زیان های این پدیده هستند، باران اسیدی بارانی است که گازهای اسیدی در آن حل شده اند.

باران های اسیدی ممکن است در جایی دورتر از کارخانه یا نیروگاهی که آن را تولید کرده است ببارد، اثر این نوع باران تدریجی است. ممکن است سالها طول بکشد تا از بین رفتن برگ های درختان به نابودی خود آن ها منجر می شود و در نهایت، یک جنگل از بین برود مرگ آبزیان «رودخانه ها و دریاچه ها نیز با افزایش میزان اسید آب بیشتر می شود و در نهایت به نابودی همه ی گیاهان و جانوران آلوده می انجامد.

انسان و تغییردر طبیعت

زنجیره غذایی به روابط غذایی گفته می شود که بین یک تولید کننده و چند مصرف کننده برقرار می شود. زنجیره های مختلف در ارتباط با یک دیگر شبکه ی غذایی را می سازند. هرقدر گوناگونی در محیط طبیعی آن ها بیشتر بوده و در نتیجه ، مقدار ارتباط های بین جانداران بیشتر باشد. اجتماع آن ها پایدارتر است. یک اجتماع بزرگ را می توان مانند یک شبکه بزرگ دانست.
اگر در یک شبکه بزرگ، تعدادی از تارها پاره شوند، شبکه هم پا بر جا می مانند و از بین نمی رود. فعالیت های انسانها ممکن است طبیعت را تحت تأثیر قراردهد. این اثرها ممکن است مثبت یا منفی باشند. مثلاً وقتی انسان کشاورزی می کند، بعضی از حلقه های زنجیره هایی غذایی را از بین می برد و بعضی دیگر را تکثیر می کند.
مثلاً برای درست کردن زمین های کشاورزی، محیط های طبیعی شامل گیاهان و جانورانی که بطور طبیعی در آن جا زندگی می کنند را نابود و در عوض گیاهان کاشتنی را در آن جا تکثیر می کنند. با ظهور گیاهان کشاورزی، گروهی دیگر از مصرف کنندگان مانند پرندگان و جوندگان مثل موش و نیز حشرات، که از بخش هایی از گیاهان کاشتنی تغذیه می کنند تکثیر پیدا می کنند. انسان سعی می کند این جانوران را که از نظر غذایی رقیب او هستند، از بین ببرد و برای این منظور از سموم و حشره کش ها استفاده می کند.
سموم به دلایل مختلفی استفاده می شوند. مثلاً برای نابود کردن پشه هایی که در مناطق گرمسیری بیماری مالاریا را به انسان منتقل می کنند، از سموم حشره کش استفاده می شود.
به هر حال زندگی انسانها بر زندگی سایر جانداران اثر می کند. پژوهش ها نشان داده است که انسان در بعضی موارد از توازن های ظریفی را که در طبیعت وجود دارد به هم زده است. به هم خوردن تعادل و توازن این شبکه ی زندگی همه را به خطر می اندازد و آن را با مشکل روبه رو می کند.
اثر انسان بر محیط زیست بسیار بیشتر از اثر مجموع همه ی جانداران ساکن زمین است. مثلآً سرازیر شدن نفت از نفت کش های آسیب دیده ،‌همه ساله موجب مرگ میلیون ها جانور دریازی و نیز جانورانی که از آنها تغذیه می کنند می شود. سوختن نفت و مشتقات آن باعث،‌آزاد شدن میلیون ها تن کربن دی اکسید در هر سال می شود.

از جمله نمونه هایی که از اثرهای منفی انسان بر محیط زیست کشورمان وجود دارد. می توان به آلودگی دریای خزر، آلودگی آب های بعضی از رودها ، آلودگی شهرهای بزرگ و قطع بی حساب درختان جنگل ها اشاره کرد.

سؤال
۱ – منظور از منابع طبیعی چیست و بر چند نوع است؟

منابع طبیعی،مواد خام مورد نیاز انسانها است و به دو صورت تجدید نشدنی در طبیعت وجود دارد.

۲ – منظور از حفاظت محیط زیست چیست؟
تلاش برای دستیابی به توازن میان استفاده از منابع طبیعی و حفظ آنها برای آینده

۳ – منظور از باران اسیدی چیست؟
باران اسیدی بارانی است که گازهای اسیدی در آن حل شده اند.

۴ – گازهای اسیدی چگونه تولید می شوند؟
این گازها ناشی از فعالیت روزانه نیروگاههای،‌وسایل نقلیه و کارخانه ها هستند.

۵ – منظور از زنجیره ی غذایی چیست؟
زنجیره غذایی به روابط غذایی گفته می شود که بین یک تولید کننده و چند مصرف کننده برقرار می شود.

۶ – توضیح دهید سوختن نفت و مشتقات آن چه اثری می تواند بر میزان آب اقیانوسها داشته باشد؟
سوختن نفت و مشتقات آن باعث آزاد شدن میلیون ها تن کربن دی اکسید در هر سال می شود. این کربن دی اکسید اضافی هوای کره ی زمین را گرم تر می کند که باعث ذوب یخ های قطبی و افزایش میزان آب اقیانوس ها می شود.

اهمیت و گوناگونی

در میان ویژگیهایی که جانداران را از موجودات بی جان متمایز می کند،‌شاید تولید مثل مهم ترین آنها باشد. زیرا در بین آثار حیات مختلف،‌مانند تغذیه، تنفس و حرکت و ….هیچکدام به اندازه ی تولید مثل تفاوت موجودات زنده و غیرزنده را نشان نمی دهد. شما ویروس ها را به عنوان گروهی که درمرز میان موجودات بی جان و جاندار قرار دارند می شناسید. ویروس ها نیز به نوعی تولید مثل می کنند. گرچه این عمل آن ها بوسیله ی سلول میزبان (سلولی که به آن وارد شده اند) صورت می گیرد. به هر حال تولید مثل تقریباً مهم ترین شباهتی است که ویروس ها به موجودات زنده دارند. هر جانداری دیر یا زود می میرد. اگرموجودات زنده تولید مثل نکنند، به زودی همه جانداران روی زمین از میان خواهند رفت.
بنابراین تولید مثل نقش اصلی را در بقای نسل جاندار به عهده دارد.
تولید مثل ویژگی و عملی است که موجب تولید جانداران جدید از همنوعان خود می گردد. تولید مثل در جانداران به دو روش صورت گیرد:

الف – غیرجنسی :
روشی که در آن موجود یک فرد برای بوجود آمدن جانداران جدید کافی است.

ب – جنسی :
روشی که در آن بوجود آمدن جانداران جدید وابسته به وجود «دو جنس» مختلف است که معمولاً از آن ها به عنوان نر و ماده نام می برند. برخی از موجودات زنده فقط به یک روش و بعضی به هر دو روش تولید مثل می کنند.

تولید مثل غیرجنسی :

در این روش کار تولید مثل بوسیله یک فرد صورت می گیرد. در این نوع تولید مثل وقتی جاندار به مرحله ی معینی از رشد برسد می تواند تکثیر یابد و افراد جدیدی را بوجود آورد. بسیاری از موجودات زنده از جانداران ساده، مثل باکتریها و تک سلولی ها ، تا بعضی از گیاهان و جانوران به این روش تولید مثل می کنند.

الف – تولید مثل رویشی :
نوعی تولید مثل غیرجنسی است که درآن جاندار اولیه یا قسمتی از پیکرش جاندار مشابه را ایجاد می کند. تولید مثل رویشی به راه های مختلف صورت می گیرد. مثلاً سلول باکتری ها و برخی آغازیان با دو نیم شدن تکثیر می شوند. در این روش سلول اولیه که ممکن است دارای هسته یا فاقد آن باشد از وسط به دو نیمه تقسیم می گردد. در برخی گیاهان و جانوران قطعه قطعه شدن دیده می شود. مثلآً وقتی خزه رشد می کند ممکن است انشعاب های جدید از گیاه قدیمی جدا شود. در این صورت هر کدام می توانند به گیاه تازه ای تبدیل شوند.

ب – هاگ زدایی :
نوعی تولید مثل غیرجنسی است که به کمک هاگ صورت می گیرد. هاگ یک سلول ویژه برای تولید مثل است که توسط جاندار اولیه تولید می شود ولی می تواند به تنهایی و بطور مستقیم جاندار جدید را ایجاد کند. هاگ ها در اندام هایی بنام هاگدان تولید می شوند و پس از رسیدن با پاره شدن دیواره هاگدان آزاد می شوند. این هاگ ها همراه باد یا آب به نقاط مختلف می روند. در هر جا که شرایط رویش برای آنها مناسب باشد، رشد می کنند و موجودی مانند والد خود را بوجود می آورند.

تولید مثل جنسی :

در این نوع تولید مثل ،‌باید دو نوع سلول جنسی نرو ماده وجود داشته باشد تا این سلول ها با هم ترکیب شوند و اولین سلول جاندار جدید حاصل آید. پس در این نوع تولید مثل، وجود دو جنس لازم است و تولید مثل جنسی بوسیله گامت ها (سلول های جنسی ) صورت می گیرد. که توسط دو جنس مختلف (نر و ماده) تولید می شوند. گامت یک سلول ویژه برای تولید مثل است که برای تولید جاندار جدید با گامت دیگری از جنس مخالف همان نوع جاندار ترکیب شود. گامت در اندام تولید مثلی بوجود می آید. اندام های تولید شده نر وماده ممکناست در دو جاندار مختلف (نر وماده) با یک جاندار(نر و ماده) وجود داشته باشد. بسیاری از گیاهان و برخی از جانوران «نر – ماده» هستند. در برخی از موجودات زنده ، نر وماده اسم های مختلف دارند. مثل مرغ یا خروس و زن و مرد.
ترکیب سلول های جنسی نر و ماده را که منجر به تشکیل سلول تخم می شود لقاح می گویند. تخم الین سلول جاندار جدید است که با تقسیم های پی در پی و تغییراتی که پیدا می کند،‌در نهایت جانداری مشابه به والدین ایجاد می کند.

تولید مثل جنسی در گیاهان گلدار:

کشاورزان ،‌بیشتر گیاهان را با کاشتن دانه زیاد می کنند می دانید یک دانه در داخل گل تشکیل می شود و می تواند رشد کند و گیاهی شبیه به گیاه والد خود را بوجود آورد. گل اندام تولید مثلی گیاهان گلدار(نهان دانه) است. در گل بخش های تولید کننده ی گامت، پرچم و مادگی هستند. در بیشتر گل ها دو نوع اندام نر وماده مشاهده می شود و گل ها نر – ماده هستند. یعنی هم پرچم و هم مادگی دارند.
در قسمت پائین مادگی که حجیم تر است (تخمدان) یک یا چند تخمک وجود دارد. در هر کدام از تخمک ها گامت ماده بوجود می آید. در نوک پرچم برجستگی کوچک (بساک) دیده می شود که بعد از رسیدن می ترکد و ازداخل آن تعداد زیادی دانه ی گرده خارج می شود که گامت نر در آن بوجود می آید.

دانه های گرده ای که از نوک پرچم ها آزاد می شوند، باید به نوک مادگی برسند، نوعی مادگی چسبناک است وقتی دانه های گرده به آن ها می رسند، به راحتی پائین نمی روند و باید به کمک آنزیم ها حل کننده راه خود را به محل گامت ماده در داخل تخمک باز کنند و با آن ترکیب شوند.
پس از گرده افشانی (پراکنده شدن دانه های گرده به منظور قرارگرفتن روی کلاله ی مادگی) گامت نر وماده با یکدیگر ترکیب می شوند و سلول تخم را ایجاد می کنند . سلول تخم که در درون تخمک قرار دارد . گیاهک (چنین گیاه جدید)را می سازد. در این حالت تخمک تبدیل به دانه و تخمدان تبدیل به میوه می گردد.

تولید مثل جنسی در جانوران :

جانوران همه برای تولید مثل به سلول های نر و ماده نیاز دارند.گامت نر اسپرم و گامت ماده تخمک نام دارد که در اندام تولید مثلی نر وماده بوجود می آیند. در همه ی مهره داران و بعضی از بی مهره ها،‌ جانور نروماده از هم جدا هستند. اما در بعضی بی مهره ها از قبیل اسفنج ها، مرجانها ، بعضی از کرم ها، نرم تنان ،‌مانند گیاهان، اندام تولید مثل نر و ماده در بدن یک فرد است (نر = ماده اند)
جانوران گر چه در تولید مثل جنسی روش های مختلفی دارند ولی دو ویژگی مشترک در این روش ها وجود دارد که در قالب شرایط گوناگون ساختار بدنی و محیطی آنها به شکل های مختلفی بروز می کند.

الف – ایجاد امکان لقاح:

گامت ها باید با یکدیگر برخورد کنند تا بتوانند ترکیب شوند و سلول تخم را ایجاد نمایند. اگر چه اغلب، گامت نر – بر خلاف گامت ماده متحرک است اما معمولاً برای برخورد با هم به شرایط محیطی وابسته اند. بنابراین برای انجام لقاح شرایط مکانی و زمانی خاص لازم است.
از نظر شرایط مکانی لقاح ممکن است در بیرون بدن جاندار صورت بگیرد (مانند بسیاری از بی مهرگان، ماهی ها و دوزیستان) یا آن که در داخل بدن باشد (مانند خزندگان، پرندگان، پستانداران و بسیاری از گیاهان) در حالت اول آن را لقاح خارجی و در صورت دوم آن را لقاح داخلی می گویند.
از نظر شرایط زمانی تولید گامت ها ونیز رها شدن آن ها به منظور ترکیب با یکدیگر باید تقریباً در یک موقع و در زمان مناسب باشد تا امکان برخورد مؤثر گامت ها فراهم شود. این زمان مناسب، در برخی جانوران مثل پستانداران و پرندگان دوره ی جنسی نام دارد.

ب – ایجاد امکان رشد تخم تا ایجاد نوزاد :

برای آنکه تولید مثل موفق باشد، باید شرایط تغذیه و حفاظت از جنین فراهم شده باشد. در جانورانی که جنین داخلی «رحم» درون شکم ماده پرورش می یابد. این شرایط به بهترین صورت وجود دارد. جنین از طریق اندامی به نام «جفت» که به وسیله «بند ناف » به جنین متصل است با خون مادر ارتباط دارد و مواد لازم را از آن دریافت می کنند و مواد زاید را به آن می دهد.
در جانوران تخم گذار، جنین از نظر تغذیه به اندوخته غذایی داخل تخم وابسته بوده و از نظر حفاظت با توجه به نوع جانور، به پوسته ی سخت و یا قابل انعطاف تخم متکی است.

تولید مثل در آدمی :

تولید مثل در انسان نیز مانند پستانداران دیگر با تشکیل سلول های جنسی نر و ماده و ترکیب هسته های آنها با یکدیگر و ایجاد سلول تخم صورت می گیرد. در انسان، گامت ها توسط غدد جنسی تولید می شوند. شما با غدد جنسی به عنوان غدد مولد هورمون های جنسی آشنا شدید اما آن ها، گامت نر (اسپرم) و گامت ماده (تخمک) نیز تولید می کنند.
بیضه ها یک جفت غده هستند که در زیر شکل و خارج از آن قرار دارند. این غدد شامل لوله های نازک و پرپیچ زخمی هستند که عمل اسپرم سازی را در دمایی کمتر از دمای معمولی بدن و بطور دائم از دوران بلوغ تا پایان عمر انجام می دهند. البته شدت آن در سنین کهولت کاهش چشمگیری پیدا می کند. اسپرم ها پس از ساخته شدن در مجاری پیچیده ای کنار بیضه انباشته می شود تا مراحل نهایی رشد خود را طی کنند.

تخمدان ها دو عدد غده بیضی شکل هستند که در دو طرف داخل شکم، در پایین و جلوی روده ها قرار دارند. تخمدان ها عمل تخمک سازی را از دوران بلوغ تا حدود ۳۰ تا ۴۰ سال انجام می دهند. هر تخمدان دارای تعداد زیادی سلول مولد تخمک است که اولین مراحل تبدیل شدن به تخمک را در دوران جنینی طی کرده اند. معمولاً در هر ماه یکی از این سلول ها (تخمک های اولیه) فعال شده و یک تخمک ساخته می شود. این سلول بوسیله ی لوله هایی که تخمان را به رحم مرتبط می کنند وارد آن می گردند. تخمک سلول بسیار درشتی است و در انسان حدود ۱/۰ میلی متر قطر دارد.

بحث کنید
این که تولید مثل ویژگی مهم موجودات زنده است اما هیچ جانداری ،‌اگر فعالیت تولید مثلی نداشته باشد. جان خود را از دست نمی دهد. به نظر شما دلیل آن چیست؟ تولید مثل چه تفاوتی با سایر ویژه گی های موجوات زنده دارد؟

یک جاندار حتی اگر توانایی تولید مثل داشته باشد، باز هم ممکن است سنش پایدار نماند .

چه عواملی در بقای نسل جاندار مؤثر است؟

تولید مثل برای بقای نسل اهمیت دارد و در بقای فرد نیز تأثیری ندارد. سالم بودن فرزندان – مناسب بودن محیط زندگی جاندار از نظر تأمین غذا و سایر نیازهای فرزندان

یکی از اهداف تولید مثل ،‌افزایش تعداد جاندار است، آیا این هدف به تنهایی کافی است و می تواند نسل جاندار را حفظ کند؟ اگر شرایط محیط تغییر کند چه اتفاقی می افتد؟ هدف مهم تری باید در تولید مثل مورد توجه باشد؟

با تغییر شرایط محیط ممکن است شرایطی بوجود آید که برای بقای افراد آن گونه مناسب نباشد. از این رو نسل جاندار از بین می رود. تولید مثل جنسی سبب ایجاد گوناگونی در افراد یک گونه می شود. این گوناگونی سبب می شود حتی با تغییر شرایط محیط برخی افراد گونه توانایی زیستن داشته باشند و نسل جاندار را حفظ کنند. یکی دیگر از راه های حفظ نسل در شرایط تغییر زندگی، تولید ساختارهایی مانند دانه، پیاز و غیره است که به شرایط نامساعد مقاوم هستند.

به نظر شما کدامیک از هدف های تولید مثل در تولید مثل غیرجنسی در کدامیک در تولید مثل جنسی تأمین می شود؟

تولید مثل جنسی سبب تولید فرزندانی کاملاً مشابه با والدین می شود و به سرعت نسل را جاندار گسترش می دهد ولی تولید مثل جنسی با ایجاد گوناگونی ژنتیکی در فرزندان سبب افزایش توان سازگاری و بقای نسل جاندار می شود.

بحث کنید .
در لقاح خارجی ، گامت ها در محیط زندگی جاندار که معمولاً آب است رها می شوند. البته در لقاح داخلی نیز باید محیط مناسب برای زنده ماندن گامت ها تا هنگام لقاح فراهم باشد.
گامت هایی که لقاح خارجی دارند،‌باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟

تعداد آن ها باید زیاد باشد تا شانس این که تعدادی از آن ها به گامت برسند بیشتر شود.
گامت های نر باید تاژک داشته باشند تا با شنا کردن در آب به گامت ماده برسند پوشش های حفاظتی مناسب و چسبناک داشته باشند

چرا لقاح خارجی روش مطمئنی برای تولید جاندار جدید نیست؟

چون بسیاری از گامتها از بین می روند و شانس لقاح و حتی شانس رشد چنین اندک خواهد بود.

مزایای لقاح داخلی بر لقاح خارجی چیست؟

در لقاح داخلی شانس لقاح گامت ها بیشتر است از این رو جاندار برای یک تولید مثل موفق انرژی کمتری هدر می دهد.

چرا حتی در لقاح داخلی تعداد گامت های نر بسیار بیشتر از گامت های ماده است؟
زیرا در در لقاح داخلی نیز تنها تعداد معدودی گامت نر توانایی رسیدن به گامت ماده و لقاح را دادند. لازم به ذکر است این امر سبب می شود لقاح گامت های معیوب کاهش پیدا کند.

فکر کنید
گامت های نر و ماده در حیوانات تخم گذار و بچه زا با یکدیگر متفاوتند.
چرا در بسیاری از تخم گذاران ، گامت های ماده بسیار بزرگ تر از گامت های نر است؟
گامت های نر کوچک، زیاد و متحرک هستند. ولی گامت ماده بزرگ ، کم و غیرمتحرک است. گامت ماده در حیوانات تخم گذاردرشت تر بوده و ذخایر فراوان غذایی دارد و نیز پوسته های حفاظتی ضخیم تری دارد.

حیوانات بچه زا چه فرمت هایی بر حیوانات تخم گذار دارند؟
مراقبت از زاده ها در حیوانات بچه زا از اطمینان بیشتری برخوردار است. در حالی که در تخم گذاری باید تعداد زیادی فرزند پرورش داد تا شاید یکی از آن ها به سن بلوغ و تولید مثل برسند.

سؤال ازمتن
۱ – انواع روشهای تولید مثل را نام ببرید.
تولید مثل غیرجنسی و تولید مثل جنسی

۲ – نحوه تولید مثل غیرجنسی چگونه است؟
در این روش، کار تولید مثل بوسیله یک فرد صورت می گیرد. در این نوع تولید مثل ، وقتی جاندار به مرحله ی معینی از رشد برسد می تواند تکثیر یابد و افراد جدیدی را بوجود آورد. می گیرد.
غیرجنسی – هاگ

۵ – گامت چیست؟
گامت یا سلول جنسی ، یک

۳ – از راه های تولید مثل قطعه قطعه شدن را توضیح دهید.
در برخی گیاهان و جانوران انشعاب های جدید از گیاه یا جانور قبلی جدا می شود که هر کدام از آن ها می تواند به جاندار تازه ای مبدل شود.

۴ – هاگ زایی نوعی تولید مثل ……… است که به کمک ……… صورتسلول ویژه برای تولید مثل است که برای تولید جاندار جدید باید با گامت دیگری از جنس مخالف همان نوع جاندار ترکیب شود.

۶ – لقاح چیست؟
ترکیب سلول های جنسی نر و ماده را لقاح می گویند که حاصل آن سلول تخم است.

۷ – «گل ها نر – ماده هستند» یعنی چه ؟
یعنی هم پرچم و هم مادگی دارند.

۸ – اصطلاح گرده افشانی را تعریف کنید.
گرده افشانی عبارت است از پراکنده شدن دانه های گرده به منظور قرارگرفتن روی کلاله ی مادگی.

۹ – اسپرم ها مراحل نهایی رشد خود را در کجا طی می کنند؟
در مجاری پیچیده ای که در کنار بیضه قراردارد

۱۰ – هر تخمدان دارای ………. سلول مولد تخمک است که اولین مراحل تبدیل شدن به تخمک را در ………. طی کرده اند.
تعداد زیادی – دوران جنینی

رشد : انسان در طول زندگی خود مراحل مختلفی را از جنین تا پیری می گذراند بر خلاف گیاهان که در تمامی عمر خود رشد می کنند، فقط در محدوده زمانی خاص این توانایی را دارد.رشد به معنی افزایش تعداد سلول ها یا افزایش غیرقابل برگشت ابعاد آن هاست. آهنگ رشد انسان درابتدای دوران جنین بسیار سریع است ولی بتدریج کاهش می یابد. این کاهش در سال های نوزادی و کودکی ادامه می یابد ولی در دوران بلوغ مجدداً شدت می گیرد و سپس در جوانی پایان می پذیرد. البته تکثیر برخی سول ها به منظور ترمیم و جایگزینی سلول های از دست رفته ، همواره ادامه خواهد داشت.

بلوغ :

بلوغ یک واژه عمومی است که در موارد مختلفی کاربرد دارد اما به عنوان رویداد مهمی که در مراحل رشد انسان پیش می آید. به صورت های مختلفی تعبیر شده است. معمولاً مجموعه ی تغییرات بدنی و روانی که بین دوران های کودکی ونوجوانی پیش می آید و گاه تا دوران جوانی ادامه می یابد، بلوغ نامیده می شود. دوران نوجوانی حدفاصل کودکی و جوانی است و دوره ی انتقال به بزرگسالی محسوب می شود . در این دوره به دلیل رخ دادن بلوغ، تغییر و تحولات سریعی در شما پدید می آید. رشد در دوران نوجوانی ،‌با رشد سریع جسمی که در دخترها زودتر از پسر ها اتفاق می افتد. آغاز می شود و تا زمانی که جهات دیگر رشد تکمیل شود، ادامه می یابد. در حقیقت نوجوانی دورانی است که زندگی آینده ی شما مشکل جدیدتری می گیرد و پی ریزی می شود. بنابراین هر قدر دانش و آگاهی شما درباره بلوغ و نوجوانی بیشتر باشد. نگرانیها و مشکلات کمتری در این دوره خواهید داشت.

تغییرات جنسی :

در دوران بلوغ بدلیل ترشح هورمون های جنسی صفات ثانویه جنسی بوجود می آید که باعث تفاوت دو جنس محسوب می شوند.

هورمون های جنسی از غده های جنسی شامل بیضه در پسرها و تخمدان در دخترها ترشح می شود. هورمونهای جنسی مسؤول بروز علایم اصلی بلوغ جنسی یعنی ایجاد صفات ثانویه جنسی و نیز تولید گامت های نر وماده اند.
هورمون بیضه ها تستوسترون نام دارد که باعث افزایش رشد ماهیچه ها و استخوان ها می گردد. به همین دلیل بلوغ جنسی همراه با افزایش قد و وزن و قدرت عمومی بدن صورت می گیرد. بم شدن صدا، رویش موی بدن صورت از جمله صفات ثانویه جنسی در پسرها است. تخمدان ها دو نوع هورمون استروژن و پروژسترون تولید می کنند. این هورمون ها باعث افزایش رشد استخوان لگن، رشد سینه ها و رویش موی بدن می شوند که از جمله صفات ثانویه جنسی در دخترها هستند.

تغییرات عاطفی :

در دوران بلوغ، انسان از لحاظ روانی نیز دارای نیازهای ویژه ای است که باید آن را برطرف کنید تا بتوانید از ایمنی خاطر برخوردار شدید. از جمله :
الف – نیاز به قابل ارزش بودن
ب – نیاز به تصمیم گیری
در حال حاضر بر خلاف دوران کودکی خودتان باید دوباره ی بسیاری از کارها تصمیم گیری کنید و به اصطلاح مستقل باشید اما در مواردی می بینید که خانواده چنین اجازه ای را به شما نمی دهد.
در تصمیم گیری مهم تر از هر چیز شناخت دقیق قابلیت ها و توانایی های خود است اما اعتماد به نفس داشتن شما را در این زمینه کمک می کند. فراموش نکنید خانواده بهتر از دیگران می تواند در تصمیم گیری و ارزشیابی تصمیمتان به شما کمک کند.

عواطف و رفتارها :

در سنین بلوغ ،‌دچار شدن به احساسات شدید،‌امری طبیعی است. گاهی به شدت خوش گاه به شدت افسرده، ‌قسمتی از این تغییرات محصول ترشحات نامتوازن هورمون هاست که بعد از مدتی،‌خود به خود تنظیم خواهند شد، اما گاهی همه افکار ناراحت کننده ای به سراغ شما می آیند که نمی توانید یا نمی خواهید درباره ی آن ها با دیگران صحبت کنید. بعضی از افراد، با استفاده از روش هایی به نام واکنش های دفاعی با چنان افکاری مقابله کنند. برخی از این واکنشها مفید و بعضی ….اما به یاد داشته باشید که واکنش دفاعی به منزله زرهی است که تشخیص فاقد ایمنی خاطر، برای پوشاندن ضعف خود در برابر شرایط محیطی،‌یا برای جبران محرومیت ها، آن را به کار می برد. افراد قوی و دارای اعتماد به نفس کمتر به این واکنش ها نیاز دارند.

برخی از واکنش های دفاعی عبارتند از :

جایگزینی : جانشین سازی یک هدف با احتمال موفقیت زیاد به جای هدف غیرقابل دسترس
خیالبافی : فرورفتن در عالم رؤیا و فکر کردن درباره وقایعی که مایل بودم اتفاق بیفتد.
دلیل تراشی : ارائه دلیل به ظاهر قانع کننده برای عمل بدی که انجام داده ایم.
جبران نقص :‌نسبت دادن صفاتی به خود که در واقع فاقد آنها هستیم
انکار : پوشاندن مسئله یا واقعیت ناخوشایندی که می خواهیم برای دیگران آشکار شود.

فکر کنید
۱ – اصطلاح رشد را تعریف کنید؟

رشد به معنای افزایش تعداد سلول ها با افزایش غیرقابل برگشت ابعاد آنهاست.

۲ – اصطلاح بلوغ را تعریف کنید؟

مجموعه تغییرات بدنی و روحی که بین دورانهای کودکی و نوجوانی پیش می آید و گاه تا دوران جوانی ادامه می یابد ، بلوغ نامیده می شود.

۳ – کدام غدد مسؤول ترشح هورمونهای جنسی هستند؟

هورمون های جنسی از غده های جنسی شامل بیضه در پسرها و تخمدان در دخترها ترشح می شود.

۴ – تأثیر هورمون تستوسترون در جنس چیست؟

این هورمون باعث افزایش رشد ماهیچه ها و استخوان ها می گردد که افزایش قد، وزن و قدرت عمومی بدن را بدنبال دارد.

۵ – دو مورد از تغییرات عاطفی دوران بلوغ را نام ببرید؟

نیاز به قابل ارزش بودن – نیاز به تصمیم گیری

۶ – واکنش دفاعی جایگزینی را شرح دهید:

جانشین سازی یک هدف با احتمال موفقیت زیاد به جای هدف غیرقابل دسترس

۷ – چگونه ممکن است برخی از واکنش های دفاعی مفید باشند؟

واکنشهای دفاعی وسیله ای است برای برآوردن غیرمستقیم نیازها، کاستن از اضطراب و فشار را به دست آوردن حس اعتماد به نفس و امنیت روانی، واکنش های دفاعی شیوه هایی برای دفاعی شیوه هایی برای دفاع از خویشتن در مقابل اضطراب های دردناک به حساب می کنید.

وقتی که هنگام بازی توپی به سمت شما می آید، چشم شما باید با ماهیچه های دست و پا برای دیدن و گرفتن آن ارتباط برقرار می کند. از طرف دیگر، ماهیچه های شما باید با دستگاه گردش خون و تنفس شما ارتباط داشته باشد تا فعالیت آن زیادتر شود و غذا و اکسیژن بیشتری به سلول های ماهیچه ای برساند. در ضمن شما به روحیه ای قوی در هنگام بازی نیازی دارید. همه این اعمال و رفتارها به هماهنگی نیاز دارند.
هماهنگی : پاسخی در برابر شرایط محیط خارجی و محیط داخلی بدن است. وقتی محیط اطراف جاندار تغییر کند. نوع رفتار آن جاندار نیز عوض می شود.

دستگاه عصبی :

دستگاه عصبی که وظیفه کنترل، ارتباط، هماهنگی اندام های مختلف بدن را به عهده دارد، شامل شبکه ای از سلولها عصبی به نام نورون است که با یکدیگر ارتباط متقابل دارند. شبکه های نورون ها بطور پیوسته اطلاعاتی را درباره شرایط داخلی و شرایط محیطی جمع آوری و هماهنگ کرده، آن ها را تفسیر می کند. دستگاه عصبی بدن شما دو بخش اصلی دارد:

دستگاه عصبی مرکزی:
اجتماعی از نورن ها بصورت مغز و نخاع، که مراکز کنترل اعمال ارادی و غیرارادی بدن هستند. این دستگاه ، اطلاعات دریافت شده ازمحیط بیرون و درون بدن راتفسیر می کند و به آنها پاسخ می دهد.

دستگاه عصبی محیطی :
اعصابی که از مغز و نخاع منشعب شده است و ارتباط آن ها را با بخش های مختلف بدن برقرار می کند.

نورون ها :

مراکز عصبی و اعصابی که از آن ها منشعب شده اند، همه از سلول های عصبی یا نورن ها ساخته شده اند. نورن ها از نظر شکل، ساختمان و اندازه با یکدیگر متفاوت اند ولی همه آنها از جسم سلولی، دندریت و آکسون تشکیل شده اند.

جسم سلولی شامل هسته، سیتوپلاسم و غشای معمولی است. دندریت و آکسون دنباله های سیتوپلاسمی نورون اند که گاه بسیار طویل هستند. این دنباله های سیتوپلاسمی را تار (رشته های عصبی) می نامند که اجتماع آن ها در کنار یکدیگر اعصاب را تشکیل می دهد. کار نورون ها انتقال پیام عصبی به مراکز عصبی و از آنجا به همه ی نقاط بدن است. نورون ها این عمل را فقط در یک جهت انجام می دهند.
پیام عصبی در طول نورونها جریان می یابد و منتقل می شود. نورون ها با یکدیگر و نیز با اندامهای مختلف بدن در ارتباطند. این محل ارتباط را سیناپس می گویند. در سیناپس، نورون ها به یکدیگر و یا به اندام های بدن متصل نمی شوند بلکه فقط اکنون دندریت آن ها در کنار هم یا در کنار اندامها قرار دارد و پیام عصبی بین آنها از دندریت به سمت آکسون ها جریان می یابد، در جدول زیر گوناگونی نورون ها را از نظر عملی مشاهده می کنید :

انعکاس:

همه اعمال ما ارادی نیست،‌بلکه گاهی اوقات کارهایی را به صورت غیرارادی، بسیار سریع و بدون تفکر و اغلب به عنوان حفاظت از خود انجام می دهد که آنها را اعمال انعکاسی می گویند. انعکاس ها ممکن است ساده یا پیچیده باشند. مثلاً ممکن است در اثر برخورد دستتان با یک جسم داغ فقط دست خود را عقب بکشید. یا بدن خود را نیز دور کنید یا حتی یک قدم به عقب بردارید. در چنین حالت هایی به ترتیب، ماهیچه های بیشتری در انعکاس شرکت کرده اند.

دستگاه هورمونی :

دستگاه عصبی، با همه ی توانایی خود و یا انشعاباتی که به تمامی نقاط بدن می فرستد تنها دستگاه هماهنگ کننده ی بدن نیست. بسیاری از اعمال بدن به نوع دیگری از ارتباط و هماهنگی بین بخشهای مختلف بدن نیازدارند که ایجاد آن به عهده ی دستگاه هورمونی است.
هورمون ها ،‌ترکیبات شیمیایی خاصی در بدن هستند که از غده های خاصی در خون ترشح می شوند. این مواد در حقیقت رابط های شیمیایی هستند که بین فعالیت های اجزای تشکیل دهنده بدن هماهنگی بوجود می آورند.
هورمون ها به مقدار بسیار کم ترشح می شوند و بوسیله خون به اندام هدف خود می رسند و در آن جا سبب کاهش یا افزایش شدت یک نوع فعالیت و در واقع تنظیم آن فعالیت می شوند. اندام هدف شامل مجموعه ی خاصی از سلول های حساس به یک هورمون است.

برخی از غده ها یک هورمون و گروهی چند هورمون ترشح می کنند. مقدار ترشح هورمون همواره باید به اندازه مشخص باشد، افزایش یا کاهش این مقدار باعث ایجاد بیماری می گردد. میزان ترشح هورمونها به راههای حقیقی کنترل می شود. علاوه بر یان که هر غده مقدار هورمون تولید خود را بدقت زیر نظر دارد،‌معمولاً توسط غده هیپوفیز هم کنترل می شود. این غده نیز به نوبه ی خود تحت نظارت بخشی از مغز قرار دارد، به این ترتیب بعضی از کارها را در دستگاه عصبی و هورمونی با ارتباط و هماهنگی همه دیگر انجام میدهند.

در بدن هورمونهای زیادی ترشح می شوند که هر کدام کار مشخص دارند. بعضی نیز کارهای مختلفی را به عهده دارد و گاهی نیز برای انجام یک فرآیند تأثیر چند هورمون لازم است. تنظیم رشد و تنظیم قند خون از موادی هستند که تحت تأثیر عمل چند نوع هورمون قرار دارند.

در رشد بدن هورممون های هیپوفیز و تیروئید مؤثرند، تأثیر هورمون غده تیروئید بیشتری مربوط به دوران جنینی است . از غده هیپوفیز هورمون های مختلفی ترشح می شود که یکی از آنها هورمون های رشد است. این هورمون ها بر ناحیه ی انتهایی استخوانهای دراز اثر می کند که در نتیجه آن،‌تا حدود ۲۰ سالگی با تبدیل به غضروف به استخوان بر طول قد اضافه می شود . مقدار ترشح هورمون رشد، بسیار اهمیت دارد. بطوریکه کم یا زیاد شدن مقدار آن، ایجاد بیماری می کند.
در مقدار قند خون بطور عمده پنج نوع هورمون که از لوزالمعده ،‌هیپوفیز و فوق کلیه ترشح می شوند نقش دارند. فقط زکی از این هورمون ها، یعنی انسولین که از لوزالمعده ترشح می شود،‌باعث کاهش قند خون و ورود آن به سلولها می گردد. اما بقیه ی هورمون ها که یکی از آن ها از خود لوزالمعده ترشح می شود باعث افزایش قند خون می شود.

فکر کنید
سؤالات زیر درباره نورونهاست . به این سؤالات پاسخ دهید:
چه خصوصیت هایی در سلول های عصبی دیده می شود که شبیه آن ها در سلول های دیگر بدن وجود ندارد؟

سلول های عصبی برای انتقال پیامهای بدن (تحریک های عصبی) طرح ریزی شده اند و این پیام ها ماهیت الکتریکی دارند،‌همچنین این سلول ها واجد تارهای بسیاری به نام رشته های عصبی هستند که در سلول های دیگر بدن وجود ندارند.

فرق عمل دندریت ها و آکسون ها چیست؟

دندریت پیام های عصبی را دریافت می کند و آنها را به جسم سلولی انتقال میدهد اما آکسون پیامهای عصبی را از جسم سلولی می گیرد و منتقل می کند.

انتقال پیام های عصبی در طول نورن بصورت یک طرفه انجام می شود . فایده ی این وضع چیست؟

این وضع برای جلوگیری از اختلال در کار انتقال پیام های عصبی ضرورت دارد. فکر کنید .

جدول زیر درباره ی انعکاس هاست. آنرا تکمیل کنید.

تفسیر کنید
با مشاهده شکل ص ۱۲۳ آن چه را که رخ داده است را توضیح دهید.

۱) ابتدا جسم تیز،نورون حسی واقع در نقطه ی تماس را تحریک می کند.
۲) این نورون با پیام از طریق آکسون خود، با واسطه یا بدون واسطه نورون رابط، به نورون حرکتی که در مرکز عصبی (نخاع) واقع است می رساند.
۳) نورون حرکتی واقع در نخاع، از راه آکسون، خود پیام لازم را به سلول های ماهیچه ای می رساند.
۴) سلول های ماهیچه ای منقبض می شوند و پوست از محرک اولیه دور می شود

فایده ی سرعت و غیرارادی بودن عمل انعکاس چیست؟

زیرا عمل انعکاس،‌قبل از آن که مغز اطلاع حاصل کند که چه اتفاقی می افتد و وقت زیادی بگذرد، صورت می گیرد.

آیا جانوران همه انعکاس دارند؟

بله انعکاس های نخاعی را می توان در قورباغه ای که مغز آن تخریب شده است نیز نشان داد.

مقایسه کنید
این جدول را تکمیل کنید:

فکر کنید :
چرا اثر هورمون ها پایدارتر از اثر پیام های عصبی است؟ فایده ی این پایداری چیست؟

تأثیر هورمون ها با دوام تر از تأثیر کار اعصاب است. اثرات آن ها بسیار کندتر و از نظر خصوصیات عمومی تر است. بیشتر تغییراتی که تحت کنترل آنهاست، ماهیتی بلند مدت دارد.

استخوان و کار آن :

انسان مانند بسیاری از جانوران بزرگ دارای پر چوبی به نام اسکلت داخلی است که شامل استخوان ها،‌غضروف ها و اجزای دیگراست. استخوان ها به بدن شکل می دهند و باعث می شوند که بتوانیم راست بایستیم. کار دیگر آن ها حفاظت از اندام های ویژه ای مانند مغز و قلب است. از طرف دیگر وجود استخوان ها باعث می شوند تا اندام های حرکتی بطور مناسب و با سرعت لازم حرکت کنند. برخی استخوان ها مثل دنده ها،‌ جمجمه ، جناغ و لگن در تولید گلبول های خوب مؤثرند.

ساختمان استخوان :

استخوان اندامی زنده است. سلول های استخوانی تقریباً مانند کشمش های یک کیک کشمشی در ماده ای زمینه ای قرار دارند. این ماده از کلسیم، فسفر و رشته های پروتئینی دراز ساخته شده است که با چشم دیده نمی شود. کلسیم و فسفر باعث استحکام استخوان می شوند و آن را در برابر فشار مقاوم می سازند. رشته های پروتئینی باعث مقاومت استخوان در برابر ضربه می شوند.

اگردر غذای انسان به اندازه کافی کلسیم و فسفر وجود نداشته باشد، استخوان ها ضعیف می شوند. به همی دلیل کمبود کلسیم و فسفر در کودکان، باعث خمیدگی استخوان های پا می شوند. هر چه سن انسان بالا می رود ، تولید رشته های پروتئینی استخوان کاهش بیشتری می یابد. در برخی افراد کاهش بیش از اندازه رشته های پروتئینی باعث می شود استخوان ها آسیب پذیرترشوند.

غضروف :

بخش مهمی از اسکلت انسان را غضروف تشکیل می دهد. غضروف نرم تر و قابل انعطاف تر از استخوان است. نوک بینی و لاله ی گوش شما از غضروف ساخته شده است. لایه ای از غضروف روی استخوان های متحرک را در محل اتصالشان بر یکدیگر پوشانده است. سطح لغزنده ی غضروف مانع اصطکاک استخوان ها می شود.

بیشتر استخوان ها در ابتدا از جنس غضروف اند اما به تدریج با جذب کلیسیم و فسفر غذا،‌تبدیل به استخوان می شوند. استخوانی شدن،‌از دوران جنینی شروع می شود و تا حدود ۲۰ سالگی ادامه پیدا می کند. از آن به بعد، امکان افزایش قطر و ترمیم (در صورت شکستیگی و آسیب دیدگی) وجود دارد اما رشد طولی متوقف می شود.

مفصل :

محل اتصال استخوان ها را به هم را مفصل می گویند. مفصل ها را بر اساس ساختمان و نوع حرکت به سه گروه ثابت نیمه متحرک و متحرک تقسیم می کنند. استخوان ها در محل مفصل های ثابت به کمک رشته های سخت و در مفصل های نیمه متحرک به کمک غضروف در کنار یکدیگر قرارگرفته اند اما ساختمان مفصل های متحرک پیچیده تر است.

ماهیچه و کار آن :

حدود ۳/۱ تا ۲/۱ وزن بدن شما مربوط به ماهیچه هاست.بعضی از اندام های بدن از ماهیچه درست شده اند. گروهی از ماهیچه ها نیز باعث حرکت استخوان ها و اندام های بدن می شوند. تمامی حرکات بدن مانند پلک زدن چشم، پا زدن به توپ، حرکت غذا در لوله گوارش، ‌تنگ یا گشاد بودن رگ ها، تپش های قلب، باید بوسیله ی ماهیچه ها انجام می گیرد.
ماهیچه ها از سلول های ویژه ای به نام تار ماهیچه ای ساخته شده که در کنار یکدیگر ردیف شده اند. درون سلول های ماهیچه ای ،‌رشته های باریکی از جنس پروتئین وجود دارد که می توانند منقبض یا کوتاه تر شوند. وقتی همه ی سلول های یک ماهیچه با هم منقبض شوند،‌ماهیچه نیز منقبض می شود و در حقیقت حرکت می کند.

.

ماهیچه های اسکلتی:

ماهیچه های اسکلتی شکل های مختلفی وجود دارند. این ماهیچه ها شامل دسته هایی از سلول های ماهیچها ی هستند که به کمک بافت پیوندی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. بافت پیوندی بین تارهای ماهیچه ای تا دو سر ماهیچه ادامه می یابد و طناب محکم سفید رنگی به نام زردپی (تاندون) بوجود می آورد که معمولاً به استخوان مفصل می شود. بزرگ ترین زردپی بدن زردپی آشیل است. که از پشت ساق پا تا کف پا امتداد می یابد. نام این زردپی به عنوان نشانه ای از قدرت و استحکام معروف شده است.

وقتی ماهیچه منقبض می شود، طول آن کم و ضخامتش زیاد می شود، در این حالت زردپی و استخوانی را که به آن اتصال دارد می کشد اما این ماهیچه با انبساط خود نمی تواند استخوان را به جای قبلی بازگرداند. این عمل را باید یک یا چند ماهیچه در سمت دیگر استخوان به کمک انقباض خود، انجام دهد. به همین دلیل بیشتر ماهیچه های اسکلت عمل متقابل دارند و جفت جفت کار می کنند.

سؤالات از متن فصل ۱۰
۱ – لازمه زنده ماندن جانور حرکت است.
۲ – انسان برای به حرکت درآوردن «ماهیچه و استخوان» نیاز دارد.
۳ – ماهیچه ها در چه صورت بهتر عمل می کنند؟

در صورتی که به جای مناسبی تکیه داشته باشند. این تکیه گاه همان استخوان ها هستند.

۴ – وظایف استخوان ها را نام ببرید.

۱ – به بدن شکل می دهند.
۲ – از اندام ها (مانند مغز و قلب) محافظت می کنند
۳ – باعث می شوند تا اندام های حرکتی بطور مناسب و با سرعت لازم حرکت کنند
۴ – برخی از آن ها در تولید گلبول های خون مؤثرند.

۵ – سلول استخوانی در ماده ای زمینه ای قراردارد. جنس این ماده چیست؟

این ماده از کلسیم ، فسفر و رشته های پروتئینی ساخته شده است.

۶ – چرا هر چه سن بالاتر می رود، آسیب پذیری استخوان ها بیشتر می شود؟

هر چه سن انسان بالاتر می رود، تولید رشته های پروتئینی، استخوان کاهش بیشتری می یابد در برخی افراد، کاهش بیش از اندازه ی رشته های پروتئینی باعث می شود، استخوان ها آسیب پذیرتر می شوند.

۷ – کار غضروف چیست؟

… از غضروف روی استخوان های متحرک را در محل اتصالشان به یکدیگر پوشانده است. سطح لغزنده ی غضروف مانع اصطکاک استخوان ها می شود.

۸ – استخوانی شدن از …. شروع می شود و تا …… ادامه پیدا می کند.

دوران جنینی – حدود ۲۰ سالگی

۹ – چه نوع تفاوت ساختمانی میان انواع مفصل ها وجود دارد؟

استخوان ها در محل مفصل های ثابت به کمک رشته های سخت و در مفصل های نیمه متحرک به کمک غضروف در کنار یکدیگر قرار گرفته اند اما ساختمان مفصل های متحرک پیچیده تر است.

۱۰ – استخوان به کمک رشته های محکمی از………..به نام……….در محل خود مستقر شده اند؟

بافت پیوندی – رباط

۱۱- مهره های کمر، جمجمه و شانه هر یک دارای چه نوع مفصل هستند؟

مهره های کور -> نیمه متحرک
جمجمه -> ثابت
شانه -> متحرک

۱۱۲ – ماهیچه ها چگونه منقبض یا کوتاه می شوند؟
درون سلول های ماهیچه ای ، رشته باریکی از جنس پروتئین وجود دارد که می توانند منقبض یا کوتاه تر شوند. وقتی همه سلول های یک ماهیچه با هم منقبض شوند، ماهیچه نیز منقبض می شود.

۱۳ – زرد پی چیست؟
زردپی یا ناندون طناب سفید محکم از جنس بافت پیوندی بین تارهای ماهیچه ای است که تا دو سر ماهیچه ادامه می یابد.

۱۴ – وقتی ماهیچه ……………می شود طول آن کم و ضخامتش………….می شود.
منقبض – زیاد

آیا تاکنون به سیم هایی که مخصوص سیم کشی برق است ،‌توجه کرده اید؟ این سیم ها را از دو قسمت درست کرده اند. یک قسمت رشته های باریکی هستند که در داخل قرارگرفته اند و قسمت دیگر، روکش آن است.
قسمت مرکزی از یک نوع فلز (معمولاًمس) تشکیل شده است و قسمت خارجی آن پلاستیکی است. به موادی که جریان برق را از خود عبور می دهند رسانا و به موادیکه عبور نمی دهند نارسانا گفته می شود.تمامی فلزات از جمله مس که سیم برق از آن ساخته می شود رسانا هستند. روکش پلاستیکی سیم در بیشتر فلزات نارسانا هستند.
در اتم بعضی عنصرها، الکترونی که به دورترین فاصله از هسته واقع است. براحتی از اتم به اتم دیگر جهش می کند. به اینگونه الکترونها «الکترون آزاد» گفته می شود. در مواد رسانا تعداد بی شماری الکترون آزاد وجود دارد. الکترون های آزاد با جابه جا شدن در داخل رسانا، باعث جابجایی بارالکتریکی ازداخل رسانا می شود.
در جسم نارسانا، به تعداد کافی الکترون آزاد برای جابه جایی وجود ندارد، در نتیجه وقتی به یک جسم نارسانا الکترون اضافه یا کاسته شود جسم دارای بارالکتریکی می گردد و بارالکتریکی در همان محل، ساکن باقی می ماند و جابه جا نمی شود.
اکنون که با چگونگی عبور بارالکتریکی در داخل جسم رسانا آشنا شدید.

اختلاف پتانسیل:

در مدار الکتریکی در صورتی که مدار به درستی بسته شده باشد جریان الکتریکی بوجود می آید و لامپ روشن می شود. برای بوجود آمدن جریان الکتریکی وجود قوه یا باتری است.هر قوه با باتری دارای دو پایانه است که یکی را پایانه ی مثبت و دیگری را پایانه ی منفی می نامند. علاوه بر آن درون قوه و باتری اجزای دیگری نیز وجود دارند.
باتری اتومبیل نیز مانند قوه از سه قسمت اساسی تشکیل شده است، هر خانه باتری دارای دو صفحه است که یکی پایانه مثبت و دیگری منفی است. قسمت سوم، مایع درون باتری است که به آن «الکترولیت» می گوئیم . الکترولیت باتری، محلول رقیق سولفوریک اسید است. به قوه باتری مولد جریان الکتریکی گفته می شود.
هر مولد جریان الکتریکی دارای یک مشخصه به نام ولتاژ یا اختلاف پتانسیل الکتریکی است. اختلاف پتانسیل الکتریکی را با یکایی به نام ولت اندازه می گیرند. اختلاف پتانسیل بین پایانه های قوه معمولی برابر با ۵/۱ ولت است. باتری ماشین های معمولی ۱۲ ولت و باتری کامیون ها ۲۴ ولت یا بیشتر است. اختلاف پتانسیل الکتریکی ،‌عامل ایجاد جریان الکتریکی در مدار است. یعنی برای ایجاد جریان در یک مدار، باید توسط یک مولد، بین دو سر مدار، اختلاف پتانسیل برقرار کنیم. اختلاف پتانسیل الکتریکی بین دو نقطه را با وسیله ای به نام «ولت سنج» اندازه می گیریم. برای این کار، دو سر ولت سنج را مانند شکل صفحه قبل، به دو سر قسمتی که می خواهیم اختلاف پتانسیل بین آنها را اندازه بگیریم، وصل می کنیم.

شدت جریان :

تجربه نشان میدهد که اگر ولتاژ مولد جریان الکتریکی در یک مدار افزایش یابد. مقدار جریان الکتریکی در مدار به همان نسبت افزایش می یابد، مثلاً‌ اگر در یک مدار به جای یک قوه ی ۵/۱ ولتی از دو قوه ی ۵/۱ ولتی که بطور سری به هم وصل شده اند (یعنی قطب مثبت اولی به قطب منفی دومی و صل شده است) استفاده کنیم، در مجموع اختلاف پتانسیل قوه ها برابر ۳ ولت می شود.
در این حالت مقدار جریان الکتریکی مواد نیز دو برابر می شود. مقدار جریان الکتریکی که در یک مدار جاری است را شدت جریان الکتریکی یا آمپراژ می نامند. شدت جریان هر مواد با وسیله ای به نام آمپرسنج یکای آمپراندازه گیری می شود. آمپرسنج همیشه در مدار به شکل سری (متوالی) با بقیه ی اجزای مدار، قرار می گیرد.

مقاومت الکتریکی:

وقتی انسان از یک محل شلوغ و پررفت و آمد عبور می کند، با کسانیک ه در جهت های مختلف در رفت و آمد هستند، برخورد می کند. این برخوردها مانع حرکت انسان می شود و انرژی را تلف می کند. از این رو تعدادی از انرژی انسان به گرما تبدیل می شود. وقتی جریان الکتریکی از یک رسانا،‌مانند رشته ی درون لامپ می گذرد. مقداری از انرژی الکتریکی به انرژی گرمایی تبدیل شده و باعث گرم شدن لامپ می شود. وقتی دو سر یک رسانا را به یک مولد وصل می کنیم. اختلاف پتانسیل الکتریکی مولد باعث می شود که الکترون های آزاد، در مدار حرکت می کنند. در واقع مولد به الکترون های آزاد موجود در رسانا انرژی می دهد، با تبدیل انرژی پتانسیل به انرژی جنبشی (حرکتی) الکترون ها در رسانا به حرکت درمی آیند . الکترون ها ضمن حرکت در رسانا با ذره های سازنده آن، برخورد کرده و آن را به حرکت درمی آورند و به این ترتیب انرژی آنها به انرژی گرمایی تبدیل می شود و در نتیجه رسانا گرم می شود. این عمل مرتباً تکرار می شود. یعنی مولد به الکترون ها انرژی می دهد و انرژی الکترون ها در برخورد با ذره های مرتعش رسانا به گرما تبدیل می شود.
به همین دلیل،‌بعد از مدتی که از مولد استفاده می شود. انرژی آن تمام خواهد شد. در واقع، الکترون ها در هنگام حرکت در رسانا، همیشه با نوعی مقاومت رو به رو هستند که به این مقاومت الکتریکی گفته می شود. مقاومت الکتریکی رسانا را با وسیله ای به نام «اهم متر» اندازه می گیرند. یگای اندازه گیری مقاومت الکتریکی … را هم دانشمند آلمانی اهم نامیده می شود.
انجام آزمایشها نشان می دهد هر چه تعداد مقاومت الکتریکی یک مدار بیشتر باشد. شدت جریان ا لکتریکی در آن مدار کم تر است. از این رو می توان نتیجه گرفت که در یک مدار الکتریکی بین شدت جریان مدار، ولتاژ مقاومت الکتریکی آن رابطه ی زیر برقرار است:

آهن ربا :

از زمان های قدیم به کمک آهن ربا جهت یابی می کردند و مسیر خود را در دریا و اقیانوس تشخیص میدادند. وقتی در یخچال را می بندیم، آهن رباهایی که در درون نوار پلاستیکی دور در گذاشته اند. در یخچال را به بدنه ی آن می چسباند، در طبیعت نیز سنگ هایی یافت می شود که به آن سنگ ها مغناطیسی آهن می گویند، قطعه های کوچک آهن را به خود جذب می کند.

قطب های آهن ربا:

یک آهن ربا که به هر شکلی که ساخته شده باشد، دارای دو قطب است. برای آن که به خاصیت قطب های آهن ربایی پی ببرید، کافی است یک آهن ربا را درون ظرفی که پر از میخ های کوچک است فرو ببرید و سپس بیرون بیاورید.
به ناحیه هایی که از آهن ربا که میخ بیشتری جذب می کند و خاصیت آهن ربایی در آن نواحی بیشتر است :‌قطب های آهن ربا می گویند. هر آهن ربا دارای دو قطب است. اگر آهن ربا را به دور از چیزهای آهنی، آزادانه بیاویزیم، همیشه در راستای شمال جنوب قرار می گیرند، از این رو قطب های آهن ربا را به قطب N یا شمال یاب و قطب S یا جنوب نامگذاری می کنند.
در آهن رباهای فعلی شکل یکی از شاخه های آهن ربا با قطب N و شاخه ی دیگر قطب S است. در آهن رباها حلقه ای معمولاً دو سمت بالا و پائین آهن ربا قطب ها را تشکیل می دهند.

اثر قطب های آهن ربا بر یکدیگر :

دیدیم که بارهای الکتریکی بر یکدیگر نیرو وارد می کنند. بارهای همنام یکدیگر را می رانند و بارهای غیرهمنام یکدیگر را می ربایند. آیا قطب های آهن ربا بر یکدیگر نیرو وارد می کنند؟ اگر بر یکدیگر نیرو وارد می کنند، نحوه ی اثر آن ها بریکدیگر چگونه است؟ از آزمایش هایی نطیر فعالیت بالا نتیجه می شود که «قطب های همنام یکدیگر را می رانند و قطب های غیرهمنام یکدیگر را می ربایند».

ساختن آهن ربا :

آهن ربا معمولاً به سه روش مالش، القا و الکتریکی ساخته می شود.

القای مغناطیسی :

اگر آهن ربای قویتری داشته باشید می توانید با کمک زنجیر اول،‌رنجیرهای بلندتری بسازید و اگر صفحه ای کاغذ یا یک مقوا یا یک شیشه را مطابق شکل بین آهن ربا و اولین سنجاق قرار دهید،‌باز هم می توانید زنجیر مغناطیسی بسازید. یعنی بدون تماس آهن ربا با سنجاق، آهن ربا با خاصیت مغناطیسی را در سنجاق ایجاد می کند. این پدیده ، یعنی ایجاد خاصیت مغناطیسی در یک آهن توسط یک آهن ربا حتی بدون تماس با آن، را القای مغناطیسی می نامند.

اکنون می توانیم بفهمیم که یک آهن ربا چگونه میخ آهنی را جذب می کند. آهن ربا ابتدا سنجاق یا یک ماده ی مغناطیسی را طوری به آهن ربا تبدیل می کند که قطب های ناهمنام آهن ربا و سنجاق در مجاورت یکدیگر واقع شوند. در این حالت نیروی جاذبه ی مغناطیسی بین قطب های ناهمنام، باعث جذب سنجاق توسط آهن ربا می شود.

آهن ربای الکتریکی:

تاکنون با دو روش برای تبدیل آهن به آهن ربا آشنا شدید. آیا روش دیگری وجود دارد که به کمک آن بتوان یک قطعه آهن را به آهن ربا تبدیل کرد؟

فکر کنید . فصل ۹ – ص ۹۴

دیدیم که برق و نیز صاعقه ، تخلیه ی الکتریکی بین دو ابر یا ابر و زمین است، با توجه به آن چه تاکنون آموخته اید پاسخ دهید که «تخلیه الکتریکی چه روی می دهد؟»

مشاهده کنید : ص ۹۸ :
یک لامپ را روشن و پس از مدت کوتاهی خاموش کنید. سپس آن را لمس کنید، چه تغییری کرده است؟

لامپ پس از روشن و خاموش شدن گرم می شود و این نشان میدهد که در لامپ بدلیل مقاومت الکتریکی قسمتی از انرژی الکتریکی به انرژی گرمایی تبدیل شده است.

اندازه گیری کنید:
به کمک یک لامپ ۳ ولتی در قوه ی ۵/۱ ولتی یک ولت سنج دو آمپرسنج و یک کلید مداری مطابق شکل ص ۹۹ بسازید. وقتی کلید را می بندید، لامپ روشن می شود. آمپرسنج ها (A1 و A2) جریان الکتریکی در مدار و ولت سنج (V) ،‌اختلاف پتانسیل دو سر لامپ را نشان می دهند. پاسخ پرسشهای زیر را بنویسید.
۱ – آمپرسنج های A1 و A2 انازه هایی را نشان میدهند. آیا این اندازه ها یکسان هستند یا خیر؟ از مقایسه ی آنها چه نتیجه ای می گیرید؟

آمپر سنج A1‌و A2 اندازه هایی یکسان را تشکیل می دهند. از مقایسه ی مقادیر A1‌و A2 نتیجه گرفته می شود که در مدار الکتریکی ساده،‌جریان الکتریکی در همه نقاط مقدار ثابتی را دارد.

محاسبه کنید مقاومت الکتریکی لامپ چه اندازه است؟

اختلاف پتانسیل = ۱/۵×۲=۳
جریان الکتریکی = ۰/۵ آمپر

سؤال :
۱ – جسم رسانا و جسم نارسانا را تعریف کنید؟

به هر جسمی که بارالکتریکی را از خود عبور می دهد رسانا گفته می شود مانند مس. هر جسمی که بارالکتریکی را از خود عبور ندهد نارسانا گفته می شود. مانند پلاستیک

۲ – انرژی پتانسیل الکتریکی چیست؟
انرژی بارهای الکتریکی در یک جسم باردار را انرژی پتانسیل الکتریکی می گویند.

۳ – آیا انرژی الکتریکی به سایر انرژیها تبدیل می شود؟
بله،‌انرژی ذخیره شده در باتری یا قوه در مدار الکتریکی به گرما، نور و سایر انرژیها تبدیل می شود.

۴ – هر باتری دارای چند پایانه است؟
هر باتری دارای دو پایانه است. یکی مثبت و دیگری منفی

۵ – اختلاف پتانسیل الکتریکی در مولد را تعریف کنید:
پایانه های یک مولد از نظر انرژی پتانسیل الکتریکی با یک دیگر تفاوت دارند که به میزان این تفاوت اختلاف پتانسیل الکتریکی گفته می شود.

۶ – ولت سنج چیست؟
ولت سنج وسیله ای است که با آن اختلاف پتانسیل بین دو نقطه را اندازه می گیرند.

۷ – شدت جریان الکتریکی مدار چگونه اندازه گیری می شود؟
شدت جریان الکتریکی مدار به وسیله آمپرسنج که همیشه در مدار بصورت سری بسته می شود اندازه گیری می شود.

۸ – قانون اهم را تعریف کنید؟
نسبت اختلاف پتانسیل دو سر رساناهای فلزی به شدت جریانی که از آن ها می گذرد، برابر مقاومت الکتریکی رسانا است. این بیان را قانون اهم می گویند.

۹ – سنگ مغناطیسی آهن چیست؟
در طبیعت سنگ هایی یافت می شود که قطعه های کوچک آهن را به خود جذب می کند و به آن سنگ مغناطیسی آهن می گویند.

۱۰ – القای مغناطیسی را تعریف کنید؟
ایجاد خاصیت مغناطیسی در یک آهن توسط یک آهن ربا حتی بدون تماس با آن را القای مغناطیسی می نامند.

انسان از زمانهای بسیار دور با پدیده هایی مشابه آن چه بیان شده آشنا بوده است. بررسی این پدیده ها و تلاش برای درک علت آنها باعث پیشرفت دانش و فناوری بسیار گسرتده ای در این زمینه شده است. به این مبحث از دانش الکتریسته گفته می شود . برای بررسی الکتریسته ، ابتدا باید با کمیتی به نام بار الکتریکی آشنا شویم. وقتی میله ای پلاستیکی را با پارچه ای پشمی مالش دهیم. به علت مالش میله با پارچه ، در میله تغییری ایجاد می شود و میله خاصیت جدیدی پیدا می کند ازاین رو تکه های کوچک کاغذ را جذب می کند. در این صورت می گوئیم میله دارای بار الکتریکی شده است. وقتی دو جسم با یکدیگر مالش داده شوند، معمولاً هر دو دارای بارالکتریکی می شوند. مشاهده آثار باردار شدن جسم ها، این واقعیت را نشان می دهد که وقتی دو جسم دارای بار الکتریکی می شوند ،‌بر یکدیگر نیرو وارد می کنند، برسی و تحلیل آزمایش هایی نظیر فعالیتی که شما انجام دادید در واقعیت را نشان می دهد.
الف) نیروی الکتریکی موجود بین جسم هایی که دارای بار الکتریکی هستند، گاهی ربایشی و گاهی رانشی است.
ب) دو نوع بار الکتریکی وجود دارد.

دو نوع نیرو، دو نوع بارالکتریکی:

دیدیم که نیروی الکتریکی، موجود بین پارچه و بادکنک ربایشی است اما دو بادکنکی که با یک پارچه مالش داده شده اند، یکدیگر را می رانند، یعنی نیروی الکتریکی بین آنها ، رانشی استف هر دو بادکنک با یک پارچه مالش داده شده اند. در نتیجه، بار الکتریکی آن ها یکسان است. وجود نیروی ربایشی بین پارچه و بادکنک و نیز نیروی رانشی بین دو بادکنک ،‌نشان می دهد که وقتی پارچه و بادکنک به یکدیگر مالش داده می شوند،‌بارهای الکتریکی ایجاد شده در آن ها، یکسان نیست.
زیرا اگر بار الکتریکی پارچه و بادکنک یکسان باشد، باید پارچه ، بادکنک را براند. از یکسان نبودن بارالکتریکی پارچه و بادکنک می توان نتیجه گرفت که دو نوع بارالکتریکی وجود دارد. دانشمندان برای تشخیص بارهای الکتریکی از یک دیگر آن ها را نامگذاری کرده اند. بارالکتریکی که در بادکنک ایجاد می شود (و بارهای مشابه آن) را بار الکتریکی منفی و بار الکتریکی که در پارچه ایجاد می شود ( و بارهای مشابه آن) را بارالکتریکی مثبت می نامند.
بررسی چند آزمایش نظیر آن چه شما انجام داده اید به ما کمک می کند تا به دو قاعده ی اساسی الکتریسته درباره ی نیروهایی که دو جسم باردار به یکدیگر وارد می کنند، پی ببریم:
۱ – دو جسم که بارالکتریکی همنام دارند (هر دو منفی یا هر دو مثبت) بر یکدیگر نیروی رانشی وارد می کنند.
۲ – دو جسم که بار الکتریکی غیرهمنام (یکی منفی و دیگری مثبت) دارند، بر یکدیگر نیروی ربایشی وارد می کنند.
معمولاً در برق نماها تیغه های پائین را به شکل دولا می سازند تا براحتی حرکت کند. همان طور که در بخش ماده و تغییرات آن خواندید، مواد از اتم ساخته شده اند. هر اتم از تعدادی پروتون (P) و نوترون (n) که هسته ی آن را می سازند و تعدادی الکترون که بدور هسته در حال چرخش هستند، ساخته شده است . بارالکتریکی یک پروتون مثبت و از نظر اندازه – برابر با بار الکتریکی الکترون (منفی) است. در یک اتم در حالت عادی تعداد پروتون ها همیشه با تعداد الکترون ها مساوی است.
در نتیجه چون اتم در حالت عادی دارای دو نوع بارالکتریکی مثبت و منفی به مقدار مساوی است اتم از نظر بارالکتریکی خنثی است. اما اگر از یک اتم، الکترونی جدا شود چون تعداد پروتون های آن بیشتر از تعداد الکترون هایش می شود. دیگر از نظر بار الکتریکی خنثی نیست و دارای بارالکتریکی مثبت می شود.

همچنین، اگر تعدادی الکترون به یک اتم افزوده شود، اتم دارای بار الکتریکی منفی می شود . باید توجه داشت که باردار شدن اتم ها فقط از طریق انتقال الکترون انجام می شود و پروتون ها در این کار نقش ندارند، زیرا پروتون ها ذرات سنگین هستند که با نیروی بسیار زیادی در هسته ی اتم نگهداشته شده اند و نمی توان آن ها را به راحتی الکترون از اتم جدا کرد.

القای بارالکتریکی :

با باردار کردن اجسام به روش مالش دادن آشنا شده اید.معمولاً از روش مالش برای باردار کردن اجسام غیرفلزی استفاده می شود.

آذرخش (صاعقه) برقگیر

ابرها به علت مالش به هوا یا کوههای بلند، دارای بارالکتریکی می شوند. اگر قطعه ابر بارداری به زمین نزدیک شود. بین ابر و بلندتری نقطه ی زمی در یک منطقه مثلاً قله ی یک کوه بلند، جرقه ی الکتریکی در واقع جهش الکترون ها از یک جسم به جسم دیگر است. این عمل با نور و گرما همراه است. گاهی طول جرقه بین ابر و زمین (با دو قطعه ابر) به چند کیلومتر می رسد. این عمل را تخلیه الکتریکی می نامند.

به تخلیه الکتریکی بین ابر و زمین آذرخش یا صاعقه گفته می شود.اگر آذرخش به محل مسکونی یا مزرعه برخورد کند،‌ خسارت ها ی جبران ناپذیری ایجاد می کند. برای حفاظت ساختمان های بلند از خطر اصابت آذرخش،‌از وسیله ی بسیار ساده ای به نام برقگیر استفاده می کنند. برقگیر یک میله ی فلزی مکنت (معمولاً مس) است که در بالاتین نقطه ی ساختمان های بلند نصف می شود. این قطعه ی مسی کامل مس به زمین مرطوب در زیر ساختمان وصل می شود. در صورت نزدیک شدن ابر باردار به ساختمان، بارالکتریکی ابر توسط برقگیر، در زمین تخلیه می شود و ساختمان از آسیب مصون می ماند.

آزمایش کنید
۱- دو بادکنک و یک تکه پارچه ی پشمی تهیه کنید. به داخل بادکنک ها بدمید دهانه ی آن ها را محکم ببندید.
۲ – یکی از بادکنک ها را با پارچه ی پشمی مالش دهید. سپس یکپارچه و باردیگر، بادکنک را به تکه های کاغذ نزدیک کنید. چه روی می دهد؟

وقتی بادکنک ها را با پارچه پشمی مالش می دهیم . هم پارچه پشمی و هم بادکنک ها دارای بارالکتریکی می گردند و اگر آن ها را به تکه های کاغذ نزدیک کنیم. آن ها را جذب می کننند و این نشان می دهد که در اثر مالش پارچه پشمی و بادکنک هر دو دارای بارالکتریکی شده اند.

۳ – بادکنک را توسط یک نخ آویزان کنید و آن را با پارچه مالش دهید. اکنون پارچه را بدون تماس بادکنک ،‌به آن نزدیک کنید، چه روی می دهد؟

در اثر مالش پارچه پشمی و بادکنک هر دو دارای الکتریکی می گردند و اگر پارچه پشمی را به بادکنک آویزان نزدیک کنیم، آن را جذب می کند. این نشان می دهد که اثر بارالکتریکی ایجاد شده در پارچه پشمی و بادکنک به صورت نیروی ربایش است.

سؤال از متن درس فصل ۸ :
۱ – چرا وقتی با پارچه خشک و پرز داری صفحه تلویزیون را تمیز می کنید، پرزها پارچه به صفحه تلویزیون می چسبد؟

در اثر مالش پارچه، صفحه تلویزیون دارای بارالکتریکی می گردد و ذرات پرز پارچه را جذب می کند.

۲ – برای مطالعه دانش الکتریسته با چه کمیتی باید آشنا شویم ؟

ابتدا باید با کمیت بارالکتریکی آشنا شویم.

۳ – وقتی دو جسم را با یکدیگر مالش می دهیم، چه اتفاقی می افتد؟

معمولاً ‌هر دو جسم دارای بارالکتریکی می شوند.

۴ – چرا نیروی الکتریکی بین بارهای الکتریکی به صورت ربایشی و یا رانشی است؟

زیرا دو نوع بارالکتریکی وجود دارد.

۵ – وقتی بادکنک را بوسیله ی پارچه پشمی مالش دهیم، بارالکتریکی بادکنک و پارچه پشمی را چه می نامند؟

بارالکتریکی ایجاد شده در بادکنک را بارالکتریکی منفی و بارالکتریکی ایجاد شده در پارچه پشمی را بار الکتریکی مثبت می نامند.

۶ – اثر بارهای الکتریکی مثبت و منفی بر یکدیگر چگونه است؟

بارهای الکتریکی هم نام (منفی با منفی) و یا (مثبت با مثبت) یکدیگر را دفع می کنند ولی بارهای الکتریکی غیرهم نام (مثبت و منفی) یک دیگر را جذب می کنند.

۷ – برق از چه قسمت هایی ساخته شده است؟

برق نما از یک قرص فلزی یا کلاهک، میله فنری ورقه های فلزی ساخته شده است.

۸ – از برق نما چه استفاده ای می شود؟

به کمک برق نما می توان نشان داد که یک جسم بارالکتریکی دارد یا خیر، علاوه بر آن می توان نوع بارالکتریکی یک جسم را مشخص کرد.

۹ – اتم چیست؟

هر ماده ی از اجزای ریزی تشکیل شده است که اتم نام دارد.

۱۰ – هر اتم از چند قسمت تشکیل شده است؟
هر اتم از دو قسمت تشکیل شده است یک قسمت هسته ی اتم و دیگری الکترون نام دارد.

۱۱ – اجزای تشکیل دهنده ی هسته را نام ببرید.
هسته از دو ذره تشکیل شده است. یک ذره پروتون با نماد (p) که دارای بارالکتریکی مثبت است و ذره ی دیگر نوترون با نماد (n) که بار الکتریکی ندارد.

۱۲ – الکترون آزاد چیست؟
در اتم عنصرها،‌الکترونی را که در دورترین فاصله از هسته واقع است، به راحتی از اتم جدا می شود از یک اتم به اتم دیگر جهش می کند. به اینگونه الکترون ها الکترون آزاد می گویند.

۱۳ – اگر پروتون از هسته اتم جدا شود چه می شود؟
اگر پروتون از هسته جدا شود، مشخصات و خاصیت های اتم تغییر می کند و به عنصر دیگری تبدیل می شود.

واژه فشار نیر هم چون واژه کار در زندگی روزمره به طور فراوانی استفاده می شود. اما در علم فیزیک، فشار به معنایی بسیار خاص و با تعویضی متفاوت از مفهوم روزانه آن مطرح می شود.
از نظر فیزیکی، فشار در واقع مقدار نیرویی است که بطور عمود بر واحد سطح وارد می شود. اگر در نیروی وارد آمده بر جسم و یا سطح، مقدارنیرو ثابت باشد و یا ثابت بماند، هر چه مساحت سطحی که نیرو به آن وارد می شود کوچک تر و کم تر باشد، میزان فشار وارد بر سطح بیشتر است. واحد فشار در فیزیک، نیوتون بر مترمربع است که … پاسکال ، فیزیکدان مشهور فرانسوی به نام او نامیده شده است و آن را با علامت pa نشان می دهند. یک نیوتون بر سانتی متر مربع برابر است با ۱۰۰۰۰ پاسکال.

فشار مایعات :

همان طور که معمولاً فشار هر جسم جامد بر سطح زیرین آن در اثر نیروی گرانش است. فشار مایعات نیز در اثر نیروی وزن آن ها بوجود می آید.
بسیاری از شهرها دارای شبکه ی آب لوله کشی هستند. در شبکه ی آب رسانی شهرها، معمولاً مخزن آب را در ارتفاعی بالاتر از بقیه ی نقاط می سازند. در نتیجه آب در اثر نیروی گرانش در شبکه ی آب شهرها جاری می شود. به این مثال توجه کنید:
اگر یک ظرف مکعبی شکل پر از آب به ابعاد ۱×۱×۱ متر را در نظر بگیرید این ظرف محتوی حدود هزار کیلوگرم آب است.
وزن این مقدار آب در حدود ۱۰۰۰۰ نیوتون می شود.
بنابراین فشار دارد بر کف مخزن برابر است با :

حال اگر ارتفاع آب در مخزن به جای ۱ متر، ۲ متر باشد، فشار آب بر کف آن دو برابر، یعنی ۲۰۰۰ پاسکال می شود.
بنابراین می توان نتیجه گرفت که فشار مایعات به ارتفاع آنها بستگی دارد. یعنی هر چه ارتفاع ستون مایع بیشتر باشد. نیروی وزن مایع بر سطح زیرین خود بیشتر می شود و در نتیجه فشار مایع بیشتر خواهد بود.
یک نکته ی بسیار جالب در مورد فشار مایعات این است که مایعات، فشار را به خوبی و بطور یکسان در همه ی جهات منتقل می کنند. از این خاصیت، در موارد بسیاری استفاده می شود. از جمله دو دستگاه ترمز اتومبیل ها از خاصیت انتقال فشار مایعات بهره گرفته می شود.

فشار گازها :

هوای اطراف زمین به وسیله نیروی گرانش زمین به طرف پائین کشیده می شود . نیروی گرانش سبب می شود که هوا بر همه اجسام روی زمین، فشار وارد می کند. مانند آبی که بر کف ظرف خود فشار وارد می کند.
وجود فشار هوا در بعضی از کارها به ما کمک می کند. مثلاً وقتی که با یک نی، نوشیدنی می خورید، فشار هوا ،‌مایع را از لیوان به درون دهان شما منتقل می کند. فشار هوا بر روی تمام اجسامی که روی سطح زمین قراردارند از همه جهت ها وارد می شود.

یک نکته جالب :

بر روی سطح زمین، وقتی بطری آب را کج می کنیم در اثر نیروی گرانش، آب به دهان، سرازیر می شود اما در شرایط بی وزنی حتی اگر بطری آب را کاملاً هم سر و ته بگیریم،‌آب فرو نمی ریزد، در چنین شرایطی می توان آب را به وسیله ی نی نوشید. فشار هوا موجود در ایستگاه فضایی، این کار را امکان پذیر می سازد.
وقتی در یک محیط بسته مقداری گاز وارد می کنیم مولکول های گاز که پیوسته در حال حرکت و جنبش هستند دائماً به دیواره های ظرف برخورد می کنند. برخورد هر مولکول با دیواره ظرف، نیرویی بر دیواره وارد می کند به عبارت دیگر، می توان گفت که عامل ایجاد فشار یک گاز بر روی دیواره های ظرف آن . ضربه های متوالی مولکول های گاز به دیواره است. هر چه مقدار گازی که به یک ظرف در بسته وارد می کنیم بیشتر باشد. فشار گاز درون آن ظرف بیشتر می شود، زیرا با افزایش تعداد مولکول ها، تعداد برخورد آن ها با دیواره ظرف افزایش می یابد.
همان طور که ملاحظه می کنید، عامل وجود فشار هوا بر اجسام روی سطح زمین،‌نیروی گرانش است که از طرف زمین بر هوای اطراف آن وارد می شود و آن را به طرف خود می کشد اما در مورد گازی که در یک ظرف در بسته قرار دارد: مثل هوای موجود در لاستیک ، اتومبیل یا گاز موجود در کپسول یا هوای موجود در فضاپیما می توان گفت که عامل فشار در واقع جنبش و حرکت مولکول های گاز آن است.

فکر کنید

درباره عبارت زیر فکر کنید آیا می توانید این پدیده ها را به مفهومی که در ذهن خود از فشار دارید مربوط نمائید.
لبه تیز چاقو گوشت را به راحتی می برد اما لبه ی پهن آن نمی برد وقتی لبه ی چاقو تیز است، فشار وارد بر گوشت بیشتر و وقتی لبه ی آن پهن است نیرو در سطح وسیع تری پخش می شود و فشار وارد برگوشت کم تر است.
میخ از سر تیزش در چوب فرو می رود اما از سر پهن فرو نمی رود.
نوک تیز میخ فشار بیشتری را بر چوپ وارد می کند.
مرتاض های هندی روی یک تخت چوبی پوشیده از میخ می خوابند اما نمی توانند روی آن بایستند.
وقتی مرتاض های هندی روی تخت می خوابد سطح زیاد و فشار کم است. اما وقتی می ایستد، سطح کم و فشار زیاد است و میخ ها در پاهایش فرو می رود.

مساحت سطح
فکر کنید
می دانید که اگر لاستیک ماشین یا توپ را بیش از حد باد کنیم، می ترکد، علت آن چیست؟

زیرا مقدار گاز بیشتری را وارد لاستیک یا توپ می کنیم و فشار داخل آن ها بیشتر می شود و وقتی این فشار بیش از حد شود، می ترکد.

به نظر شما اگر دمای گازی که در یک ظرف دربسته وجود دارد افزایش یابد فشار آن بیشتر می شود یا کم تر؟ چرا؟

فشار گاز با دمای گاز نسبت مستقیم دارد. اگر گازی را گرم کنیم. دمای آن افزایش می یابد و فشار گاز زیاد می شود.

سؤال از متن فصل ۷ :
۱ – فشار را تعریف کنید؟

فشار مقدار نیرویی است که بطور عمود بر سطح وارد می شود

۲ – واحد فشار در فیزیک چیست؟

در فیزیک واحد فشار نیوتون بر مترمربع است که به آن پاسکال (pa) می گویند.

۳ – فشار در مایعات دو اثر چیست؟

فشاردر مایعات در اثر نیروی وزن آنها بوجود می آید.

۴ – منظور از خاصیت انتقال فشار در مایعات چیست؟

منظور این است که مایعات فشار را به خوبی و بطور یکسان در همه جهات منتقل می کنند.

۵ – علت فشار هوا چیست؟

هوای اطراف زمین به وسیله ی نیروی گرانش زمین به طرف پائین کشیده می شود. نیروی گرانش سبب می شود که هوا بر همه اجسام روی زمین فشار وارد می کند.

۶ – فشار هوا بر روی اجسام از چه جهت هایی وارد می شود؟

فشار هوا بر روی تمامی اجسامی که روی سطح زمین قراردارند از همه جهت ها وارد می شوند.

۷ – عامل فشار گازی که در یک ظرف در بسته قرار دارد چیست؟

عامل فشار گاز در یک ظرف بسته در واقع جنبش و حرکت مولکول های گاز می باشد.

منظومه شمسی

حدود ۱۰ میلیارد سال پیش ، در قسمتی از فضا یک توده عظیم ابر مانند بوجود آمد که ۸۰ درصد آن هیدروژن، ۱۵ درصد آن هلیم و ۵ درصد بقیه بیشتر شامل گازهایی چون اکسیژن، نیتروژن ،‌کربن و مواد سنگین تری چون سیلسیم ، آلومینیوم ، آهن و منیزیم و کلسیم بود. این توده ی عظیم در حدود ۵ میلیارد سال پیش تحت تأثیر نیروی گرانشی شروع به متراکم شده و چرخیدن کرد. و پس از مدتی به شکل دو بشقاب که از لبه روی هم قرار گرفته باشند درآمد . بعد از مدتی بیشتر گازها در وسط این شکل جای گرفتند و خورشید را تشکیل دادند و مواد سنگین تر ، سیاراتی چون عطارد، زهره، زمین و مریخ را بوجود آوردند.
بقیه ی مواد نیز که هم مواد سنگین و همه مواد گازی داشتند سیارات دیگر یعنی مشتری ، زحل اورانوس و نپتون را بوجود آوردند. از این جهت سیارات منظومه ی شمسی را به دو گروه زمین مانند (سیارات داخلی) و مشتری مانند (سیارات خارجی) تقسیم می کنند. در این تقسیم بندی نهمین سیاره یعنی پلوتو جایی ندارد. سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند و نسبت به سیارات خارجی اندازه های کوچکی دارند ولی سیارات خارجی اندازه های بزرگی دارند و بیشتر از مواد مایع و گازند.

خورشید :

خورشید ستاره ای است که ۷۳ درصد حجم آن را هیدروژن و ۲۵ درصد را هلیوم تشکیل داده است . قطر خورشید حدود ۴/۱ میلیون کیلومتر، (۱۱۰ برابر قطر زمین) است. خورشید چنان داغ است که گازهای تشکیل دهنده ی آن به حالت درخشان درآمده اند. نوری هم که از آن به اطراف پخش می شود. به همین علت است در سطح خورشید ، قسمت ها سردتری هم وجود دارد که تیره رنگند و به نام لکه های خورشیدی معروفند. دوام لکه های بین روز تا چند ماه است. منشأ گرمای خورشید واکنش های هسته ای است. در این واکنش ها هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.

اجزای دیگر منظومه شمسی : سیارک ها :

اندازه گیری ها بخوبی نشان میدهد که فاصله ی بین سیاره مریخ و سیاره مشتری بسیار زیاد است. هم چنین بررسیها نشان داده است که در فاصله ی بین این دو سیاره، قطعات سنگی و فلزی بسیاری، که قطر آن ها از چند سانتی متر تا صدها کیلومتر متفاوت است و به آن ها سیارک می گویند. در روی یک مدار و در جهت حرکت سایر سیارات، به دور خورشید می گردند.

شهاب

همه روز زمین توسط هزاره قطعه سنگ آسمانی بمباران می شود. این قطعات هنگام ورود به اتمسفر بر اثر اصطکاک با هوا، داغ و تبخیر می شوند. در صورتی که هم این سنگ ها بزرگ باشند می سوزند. و نوری ایجاد می کنند که از زمین قابل مشاهده است. به این نورها شهاب و به قطعه سنگ های بزرگی که از اتمسفر هم می گذرند و روی زمین می افتند شهابسنگ می گویند.

دنباله دارها :

این اجرام از جنس غبار و یخ اند و تا حدی به «گلوله ی برگ گل آلود» شباهت دارند بعضی از دنباله دارها که به زمین نزدیک می شوند می توان با چشم هم دید. اما بیشتر آن ها را باید با تلسکوپ ببینیم.
وقتی دنباله دارها به خورشید نزدیک می شوند یخ آنها بخار می شود و دم درازی به طول هزارها کیلومتر می سازد. دم همیشه دو جهت مخالف خورشید قرار می گیرد.

قمرها :

از اجزای دیگر منظومه شمسی قمرها هستند که بدور سیارات می چرخند. به جز عطارد و زهره، بقیه سیارات منظومه شمسی حداقل یک قمر دارند. بزرگی بعضی از قمرها به بزرگی سیاره ای مانند عطارد است . کره ی ماه قمر کروی زمین است. سنگ هایی که فضانوردان از ماه به زمین آورده اند نشان میدهد که مواد سازنده این قمر مانند مواد سازنده زمین و سیارک هاست.

ستارگان : نور :

فاصله ی یک ستاره از زمین و جرم ستاره بر مقدار نور آن تأثیر دارند. پس وقتی ستاره ای پر نورتر از ستاره دیگر به نظر می رسد، معنایش آن است که یا جرم بیشتری دارد یا فاصله کمتری با زمین دارد.

دما :

ستاره های با وجود آنکه بصورت نقاط نورانی به چشم می آیند، در مقابل تلسکوپ قوی ، به رنگ های آبی مایل به قرمز دیده می شوند. اختر شناسان از روی رنگ هر ستاره مقدار دمای سطحی آن را تعیین می کنند. ستاره زرد رنگی مانند خورشید نسبتاً داغ محسوب می شوند و دمای سطحی آن را حدود ۶۰۰۰ درجه می دانند. ستاره ی قرمز سردتر است. در عوض ستاره ای آبی بسیار داغند.

ترکیب :

تجزیه نور ستاره، اطلاعاتی را در مورد ترکیب آن در اختیار می گذارد. برای اینکار از دستگاهی بنام طیف نگار استفاده می کنند. در طیف ستاره ها، نوارهای رنگی هم وجود دارد. وجود این نوارها نشان می دهد که بعضی از طول موج های نور محو شده، یا آن که توسط گازهای موجود دراتمسفر ستاره جذب شده اند.

بزرگی :

بزرگی ستارگان بسیار متفاوت است کوچکترین آنها کمی از زمین بزرگ تر است. بزرگترین ستاره ی شناخته شده قطری حدود ۲۳۰۰ برابر قطر خورشید دارد.

فاصله :

تعیین فاصله ی ستاره ها از زمین ، یکی از مشکلات بزرگ اخترشناسان است. یک روش مرسوم جهت تعیین اندازه فاصله ی ستارگان، مثلث بندی است.

صورت های فلکی :

اجداد ما بر اساس تصورات خود ستارگانی را که در نزدیکی هم در آسمان می دیدند، در گروههای خاصی قرار می دادند و شکل های ویژه ای را هم برای آنها در نظر گرفتند. به این مجموعه ستارگان نام عمومی صورت فلکی داده شده است. معروف ترین صورت فلکی دب اکبر است. امروزه ۸۸ صورت فلکی در آسمان مشخص شده است.

تفسیر کنید.
با مشاهده طیف ترکیب های احتمالی ستاره های ۱،۲،۳، را تعیین کنید.
در ترکیب خورشید چه عناصری وجود دارد؟ در کدام ستاره کلسیم و در کدامیک سدیم یافت می شود؟ ترکیب کدام ستاره به ترکیب خورشید بیشتر است؟

ترکیب احتمالی ستاره ۱ : هیدروژن ،کلسیم
ترکیب احتمالی ستاره ۲ : هیدروژن ،‌هلیوم
ترکیب احتمالی ستاره ۳ : جیوه، هیدروژن ، کلسیم ،‌هلیوم‌ و سدیم
در ترکیب خورشید عناصر هیدروژن :‌هلیوم و سدیم یافت می شود
در ستاره ی ۱ کلسیم و در ستاره ۳ سدیم یافت می شود
ترکیب ستاره ۲ به خورشید شبیه تر است.

سؤال از متن فصل ۵ :
۱ – اصطلاح منظومه شمسی را تعریف کنید.

به خورشید همه ی اجزایی که به دور آن می چرخند. منظومه شمسی می گویند.

۲ – چه تفاوت هایی میان سیارات داخلی و خارجی وجود دارد؟

سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند ولی سیارات خارجی بیشتر از مواد مایع و گازند . همچنین سیارات داخلی نسبت به سیارات خارجی اندازه های کوچکی دارند.

۳ – منشأ گرمای خورشید چیست ؟
منشأ گرمای خورشید، واکنش های هسته ای است. در این واکنش ها،‌هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.

۴ – جنس دنباله دارها از چیست؟ چگونگی تشکیل دم در دنباله دارها را توضیح دهید.
این اجرام از جنس غبار و یخند، وقتی دنبال دارها به خورشید نزدیک شوند، یخ آنها بخار بخار می شود و دم درازی به طول هزارها کیلومتر می سازد.

۵ – چرا بعضی از ستارگان پرنورتر از بقیه به نظر می رسند؟
وقتی ستاره ای پرنور تر از ستاره ای دیگر به نظر می رسد، یا بزرگ تر از آن است. با فاصله کمتری با زمین دارد.

۶ – چگونه با استفاده از طیف جذبی ستاره می توان درباره ترکیب اتمسفر آن قضاوت کرد؟
هر عنصر دارای نوارهای تیره ی مخصوص به خود است. با استفاده از این ویژگی می توان درباره ترکیب اتمسفرآن ستاره قضاوت کرد.

۷ – منظور از صورت فلکی چیست؟ معروف ترین صورت فلکی کدام است؟
به مجموعه ای از ستارگان که شکل های ویژه ای برای آنها در نظر گرفته می شود صورت فلکی می گویند. معروف ترین صورت فلکی دب اکبر است.