ساختمان چشم شبیه یك كره است. در قسمت جلوی این كره یك پنجره شفاف به نام قرنیه وجود دارد. نور از محیط خارج وارد قرنیه شده پس از عبور از مردمك به عدسی می رسد. عدسی نور را به صورت دقیق روی شبكیه متمركز می كند تا تصویر واضحی بر روی شبكیه ایجاد شود.



● كلیات
كار اصلی چشم آن است كه نورهایی را كه از خارج دریافت می كند طوری روی پرده شبكیه متمركز كند كه تصویر دقیقی از شیء مورد نظر روی پرده شبكیه ایجاد شود. شبكیه این تصاویر را به صورت پیام های عصبی به مغز ارسال می كند و این پیام ها در مغز تفسیر می شوند. بنابراین برای واضح دیدن، قبل از هرچیز لازم است كه نور به طور دقیق روی پرده شبكیه متمركز شود.
ساختمان چشم شبیه یك كره است. در قسمت جلوی این كره یك پنجره شفاف به نام قرنیه وجود دارد. نور از محیط خارج وارد قرنیه شده پس از عبور از مردمك به عدسی می رسد. عدسی نور را به صورت دقیق روی شبكیه متمركز می كند تا تصویر واضحی بر روی شبكیه ایجاد شود.
برای آنكه اشیاء به صورت دقیق و واضح دیده شوند لازم است مسیری كه نور در چشم طی می كند شفاف باشد و قرنیه و عدسی نور را درست روی شبكیه متمركز كنند.
● پلك
وقتی جسم نوك تیزی به چشم ما نزدیك می شود ما بی اختیار پلك ها را می بندیم. پلك ها در حقیقت ساختمان های تمایز یافته ای از جنس پوست و عضلات زیر پوستی هستند كه وظیفه محافظت از چشم ها را بر عهده دارند. مژه ها مثل یك صافی از ورود گرد و غبار و ذرات مختلف به داخل چشم جلوگیری می كنند. خود پلك ها دو وظیفه مهم دارند: اول آنكه مثل یك دیوار دفاعی جلوی قسمت عمده ای از كره چشم را می گیرند و از كره چشم محافظت می كنند، دوم آنكه پلك ها هر ۵ تا ۱۰ ثانیه یك بار باز و بسته می شوند كه این امر به شسته شدن میكروب ها و ذرات خارجی از سطح چشم كمك می كنند و در حقیقت سطح چشم را جارو می كند. به علاوه باز و بسته شدن پلك ها به توزیع یكنواخت اشك بر روی كره چشم كمك می كند.
● ملتحمه
ملتحمه یك لایه شفاف محافظ است كه سطح داخلی پلك ها و روی سفیدی كره چشم را می پوشاند. در ملتحمه رگ های خونی و گلبول های سفید به مقدار زیادی وجود دارد. این رگ ها و سلول های دفاعی تا حد زیادی از ورود میكروب ها و عوامل بیماری زا به قسمت های عمقی چشم جلوگیری می كند. به علاوه ترشحات ملتحمه سطح چشم را نرم و مرطوب نگه می دارد و در حقیقت سطح چشم را روغنكاری می كند كه این امر باعث آسان تر شدن حركات چشم در جهات مختلف می شود.
● قرنیه
قرنیه قسمت شفاف جلوی كره چشم است كه از پشت آن ساختمان های داخلی تر كره چشم مثل عنبیه و مردمك دیده می شود. قرنیه چشم را می توان به شیشه پنجره تشبیه كرد. همانطور كه اگر شیشه پنجره كثیف باشد اشیاء بیرون تار دیده می شوند، اگر بر روی قرنیه كسی لكه یا كدورتی وجود داشته باشد فرد اشیاء را تار می بیند. به علاوه همانطور كه از پشت یك شیشه موجدار یا مشجر اشیاء كج و كوله و ناصاف دیده می شوند. در صورتی كه سطح قرنیه ناهموار باشد اشیاء ناصاف و تار دیده می شوند.
البته قرنیه انسان یك تفاوت مهم با شیشه پنجره دارد و آن هم اینكه شیشه پنجره یك سطح صاف است در حالیكه قرنیه بخشی از یك كره است. این ساختمان كروی باعث می شود كه قرنیه چشم مثل یك ذره بین عمل كند و نورهایی را كه از محیط خارج وارد كره چشم می شوند به صورت پرتوهای همگرا درآورد كه تصویر واضحی روی شبكیه ایجاد كنند. البته در همه افراد این امر به صورت دقیق اتفاقی نمی افتد. مثلاً اگر انحنای قرنیه كسی بیشتر از حد طبیعی باشد تصاویر به جای آنكه روی پرده شبكیه بیفتد در جلوی پرده شبكیه تشكیل می شود. چنین فردی نزدیك بین (میوپ) است. همچنین اگر انحنای قرنیه كسی كمتر از حد طبیعی باشد تصاویر به جای آنكه روی پرده شبكیه بیفتند در پشت آن تشكیل می شوند. چنین فردی دوربین (هیپروپ) است. به طوری كه می بینیم قرنیه افراد نقش مهمی در تعیین دوربینی یا نزدیك بینی یا شماره چشم افراد دارد. به همین علت اكثر روش های جراحی برای اصلاح دید و شماره عینك روی این بخش از چشم انجام می گیرد. مثلاً در روش های لیزر (PRK)، لیزیك(LASIK)، لازك(LASEK) و جراحی با تیغه الماس (RK) مقدار انحنای قرنیه تغییر می كند و شماره چشم فرد اصلاح می شود. همچنین استفاده از لنز تماسی (كنتاكت لنز) كمك می كند كه انحنای قرنیه فرد موقتاً به اندازه مطلوب برسد و دید فرد اصلاح شود.
● عنبیه و مردمك
عنبیه بخش رنگی پشت قرنیه است كه رنگ چشم افراد را تعیین می كند. رنگ این بخش در چشم افراد مختلف متفاوت است و از آبی و سبز تا عسلی و قهوه ای تغییر می كند. در وسط عنبیه سوراخی به نام مردمك وجود دارد كه مقدار نور وارد شده به چشم را تنظیم می كند. كار مردمك مثل پرده ای است كه پشت پنجره آویزان شده و نور ورودی به اتاق را كم و زیاد می كند. همانطور كه وقتی نور خارج شدید و زیاد باشد، پرده را می بندیم تا نور كمتری به اتاق وارد شود، وقتی چشم در محیط پر نور قرار می گیرد مردمك تنگ می شود تا مقدار نور كمتری وارد چشم شود. به همین صورت وقتی چشم در محیط كم نور قرار می گیرد مردمك گشاد می شود تا نور بیشتری وارد چشم شود.
● اتاق قدامی
اتاق قدامی فضای كوچكی است كه بین قرنیه و عنبیه قرار دارد. در این فضا مایعی به نام زلالیه جریان دارد كه به شستشو و تغذیه بافت های داخل چشم كمك می كند. همانطور كه در یك استخر برای پاك ماندن استخر مرتباً مقداری آب خارج می شود و به جای آن آب تصفیه شده وارد می شود، در چشم هم مرتباً مقداری از مایع زلالیه خارج می شود و مایع زلالیه جدیدی كه در چشم تولید شده است جایگزین آن می شود. اگر به هر دلیلی تعادل بین تولید و خروج این مایع به هم بخورد مقدار مایع زلالیه در چشم افزایش پیدا می كند و فشار داخل كره چشم از حد طبیعی بیشتر می شود. (مقدار طبیعی فشار چشم در افراد بالغ بین ۱۰ تا ۲۱ میلی متر جیوه است). بالا رفتن فشار چشم به پرده شبكیه و عصب بینایی آسیب می زند و باعث بیماری آب سیاه یا گلوكوم می شود.
● عدسی
عدسی یك ساختمان شفاف در پشت عنبیه است كه در متمركز كردن دقیق پرتوهای نور بر روی شبكیه به قرنیه كمك می كند. ضخامت عدسی چشم در شرایط مختلف تغییر می كند و بسته به آنكه شیء مورد نظر در چه فاصله ای از فرد قرار داشته باشد ضخامت عدسی كم و زیاد می شود. بنابراین فرد می تواند اشیاء را در فواصل مختلف (از بی نهایت تا حدود ۲۰ سانتی متری و گاهی نزدیك تر) به طور واضح ببیند. هرچه سن افراد بیشتر می شود قدرت تغییر شكل عدسی كمتر می شود به طوری كه در حدود سن ۴۰ سالگی قدرت تغییر شكل عدسی آنقدر كم می شود كه اكثر افراد برای دیدن اشیاء نزدیك و انجام كارهایی مثل مطالعه و خیاطی به عینك كمكی برای دید نزدیك (عینك مطالعه) نیاز پیدا می كنند. این همان حالتی است كه به آن پیر چشمی گفته می شود.
با گذشت سن علاوه بر آنكه قدرت تغییر شكل عدسی كم می شود میزان شفافیت عدسی هم كم می شود. گاهی كدورت عدسی آنقدر زیاد می شود كه مثل پرده ای دید فرد را تار می كند. این كدورت عدسی را اصطلاحاً آب مروارید یا كاتاراكت می گویند.
● زجاجیه
زجاجیه مایع ژله مانند شفافی است كه داخل كره چشم را پر می كند و به آن شكل می دهد.. زجاجیه از پشت عدسی تا روی پرده شبكیه وجود دارد.. با گذشت سن ساختمان ژله مانند زجاجیه تغییر می كند و در بعضی جاها حالت آبكی پیدا می كند. در این حال بعضی قسمت های زجاجیه شفافیت خود را از دست می دهد و سایه ای روی پرده شبكیه می اندازد كه فرد آن را به صورت اجسام شناور كوچكی می بیند كه مثل مگس در میدان بینایی بالا و پایین می روند. این حالت اصطلاحاً مگس پران گفته می شود.
● شبكیه
شبكیه یك پرده نازك حساس به نور (شبیه فیلم عكاسی) است كه در عقب كره چشم قرار دارد. پرتوهای نوری كه به شبكیه برخورد می كنند به پیام های عصبی تبدیل می شوند كه از طریق عصب بینایی به مغز منتقل می شوند و در مغز تفسیر می شوند.
در شبكیه انسان انواع مختلفی از سلول های گیرنده نوری وجود دارد كه میزان حساسیت آن ها به نور متفاوت است. گیرنده های نوری استوانه ای بیشتر برای دید در محیط های تاریك به كار می روند. گیرنده های مخروطی برای تشخیص رنگ و جزئیات ظریف تمایز یافته اند. ترتیب قرار گیری این سلول ها در شبكیه طوری است كه در ناحیه مركزی شبكیه (ماكولا) تعداد گیرنده های مخروطی بیشتر است. بنابراین وقتی فردی به صورت مستقیم به شیئی نگاه می كند تصویر آن شیء مستقیماً روی ماكولا در جایی می افتد كه تعداد سلول های مخروطی بیشتر است و در نتیجه شیء با وضوح بیشتری مشاهده می شود.
● مشیمیه
مشیمیه پرده نازك سیاه رنگی است كه دور شبكیه را احاطه كرده است. این پرده تعداد زیادی رگ های خونی دارد كه مواد غذایی را به بخش هایی از شبكیه می رساند. به علاوه سلول های این لایه حاوی تعداد زیادی رنگ دانه سیاه ملانین است كه رنگ سیاهی به این بخش از چشم می دهد. وجود رنگ سیاه مانع از انعكاس نورهای اضافی در داخل كره چشم می شود و به تشكیل تصویر واضحتر كمك می كند.
● صلبیه
صلبیه بخش سفید رنگ نسبتاً محكمی است كه دورتا دور كره چشم به جز قرنیه را می پوشاند و از ساختمان های داخل كره چشم محافظت می كند. این بخش از چشم اثر مستقیمی در فرایند بینایی ندارد و در واقع مثل یك اسكلت خارجی از كره چشم محافظت می كند.
● عصب بینایی
عصب بینایی كه رابط كره چشم و مغز می باشد از عقب كره چشم خارج می شود و از طریق سوراخی در استخوان پروانه ای جمجمه به مغز می رسد. این عصب پیام های بینایی را به مغز ارسال می كند و این پیام ها در مغز تفسیر می شوند.
● عضلات چشم
برای آنكه ما بتوانیم اشیاء را در جهات مختلف ببینیم لازم است بتوانیم چشم را در جهات مختلف بالا، پایین، چپ و راست بچرخانیم. حركات كره چشم در هر چشم به وسیله ۶ عضله كوچك كه به اطراف كره چشم می چسبد كنترل می شود. بیماری این عضلات و یا عدم هماهنگی آن ها می تواند به انحراف چشم یا لوچی منجر شود.